Chuẩn mực Kiểm toán Việt Nam & Quy định Mới Nhất 2025: Điều Doanh Nghiệp Cần Biết

AGS HONG AN

14 thg 8, 2025

Năm 2025 đang đánh dấu một bước ngoặt lớn đối với hoạt động kế toán – kiểm toán tại Việt Nam. Không chỉ dừng ở việc “kiểm tra sổ sách” như nhiều người vẫn nghĩ, kiểm toán giờ đây trở thành tấm vé thông hành giúp doanh nghiệp khẳng định uy tín, tiếp cận vốn và đứng vững trước những đợt thanh tra, kiểm tra ngày càng gắt gao.
Đặc biệt, Chuẩn mực Kiểm toán Việt Nam (VSA) vừa được cập nhật hàng loạt điểm mới, đi kèm với các quy định pháp lý nghiêm ngặt hơn. Điều này đồng nghĩa, từ năm 2025, nhiều doanh nghiệp sẽ lần đầu rơi vào diện bắt buộc kiểm toán, với các tiêu chí rõ ràng về quy mô, tài sản và doanh thu. Không chuẩn bị kịp? Nguy cơ bị xử phạt hàng trăm triệu, chậm trễ hợp đồng, hoặc mất điểm trong mắt nhà đầu tư là rất thật.
Bài viết này sẽ giúp bạn “giải mã” những thay đổi mới nhất, nắm trọn tiêu chí bắt buộc, đồng thời gợi ý cách áp dụng chuẩn mực VSA hiệu quả để doanh nghiệp vừa tuân thủ luật, vừa tối ưu quy trình tài chính.

I. Chuẩn mực kiểm toán là gì – Vai trò và tổng quan

Chuẩn mực kiểm toán (VSA) là hệ thống các nguyên tắc, quy định và hướng dẫn do Bộ Tài chính ban hành. Chúng đảm bảo sự khách quan, minh bạch và nhất quán trong kiểm toán báo cáo tài chính – là nền tảng pháp lý cho kiểm toán viên thực hiện công việc một cách hiệu quả và đáng tin cậy.
Lịch sử hình thành:
2003–2012: Ban hành 37 Chuẩn mực cơ bản theo hướng tiếp cận ISA quốc tế.2013–2020: Cập nhật để phù hợp thực tiễn trong nước.
2021–2025: Tập trung hội nhập sâu hơn với chuẩn mực quốc tế và yêu cầu pháp luật mới.
- Cơ quan quản lý:
- Bộ Tài chính: Chủ trì xây dựng, ban hành, sửa đổi VSA.
- VACPA (Hội Kiểm toán viên hành nghề Việt Nam): Hỗ trợ đào tạo và phổ biến.
- Kiểm toán Nhà nước: Tuân theo hệ chuẩn mực riêng nhưng có liên hệ với VSA và ISA.

II. Cấu trúc chuẩn mực VSA & các cập nhật mới 2025

1. Nhóm chuẩn mực theo chức năng

VSA được chia thành 4 nhóm chính, theo quy trình kiểm toán:
- Nhóm chung: Đạo đức, năng lực, trách nhiệm nghề nghiệp (VD: VSA 200, VSA 210, VSA 220, VSA 230, VSA 240)
- Lập kế hoạch: Đánh giá rủi ro, xác định trọng yếu (VD: VSA 250, VSA 260)
- Thực hiện kiểm toán: Thu thập bằng chứng, sử dụng kiểm toán nội bộ/tư vấn (VD: VSA 600–610–620)
- Kết luận & báo cáo: Hình thành ý kiến, trình bày báo cáo (VD: VSA 700, VSA 705, VSA 706, VSA 720)

2. Những cập nhật quan trọng của năm 2025

- VSA 220 (Kiểm soát chất lượng): Bổ sung nội dung về quản lý rủi ro chất lượng theo hướng dẫn từ IFAC.
- VSA 315 (Nhận biết & đánh giá rủi ro): Mở rộng hướng dẫn đối với kiểm soát nội bộ liên quan đến công nghệ số.
VSA 540 (Kiểm toán ước tính kế toán): Cập nhật phương pháp đánh giá rủi ro với ước tính kế toán phức tạp (như tài sản tài chính).
Tăng cường đánh giá rủi ro gian lận: Yêu cầu kiểm toán viên phải mở rộng phạm vi và minh chứng đánh giá rủi ro gian lận trong báo cáo tài chính.
Hướng dẫn kiểm toán ước tính kế toán: Bổ sung chi tiết cho quy trình đánh giá các con số ước tính kế toán.

III. Quy định pháp lý mới – Ai cần kiểm toán và tiêu chí “quy mô lớn”

1. Nghị định 90/2025/NĐ-CP (có hiệu lực từ 14/4/2025)

- Mở rộng nhóm doanh nghiệp phải kiểm toán BCTC hàng năm, bao gồm cả doanh nghiệp quy mô lớn.
- Tiêu chí doanh nghiệp “quy mô lớn” (phải đáp ứng tối thiểu 2/3):
- Lao động trên 200 người tham gia BHXH.
- Doanh thu > 300 tỷ đồng/năm.
- Tổng tài sản > 100 tỷ đồng.
- BCTC phải được kiểm toán theo VSA, bởi công ty kiểm toán đủ điều kiện và hoàn thành đúng hạn.

2. Đối tượng bắt buộc kiểm toán theo quy định mới

Doanh nghiệp FDI, tổ chức tín dụng, bảo hiểm, đại chúng, nhà nước và các tổ chức theo quy định.
Miễn trừ: Doanh nghiệp siêu nhỏ, phi lợi nhuận, hoặc đã có báo cáo hợp nhất được kiểm toán.

3. Hậu quả khi không tuân thủ

Phạt vi phạm hành chính, bị hạn chế vay vốn hoặc gặp khó trong pháp lý hoạt động.
Có doanh nghiệp FDI từng bị phạt gần 200 triệu đồng vì chậm kiểm toán và gặp nhiều khó khăn trong cấp phép mới.

IV. Đối tượng & trách nhiệm trong kiểm toán

1. Đối tượng áp dụng

- Kiểm toán viên độc lập & công ty kiểm toán: Bắt buộc tuân thủ VSA khi thực hiện kiểm toán BCTC.
- Doanh nghiệp bị kiểm toán: Cần hiểu chuẩn mực để phối hợp hiệu quả, đặc biệt là FDI, công ty đại chúng, lớn, niêm yết, theo yêu cầu pháp lý.

2. Vai trò của chuẩn mực kiểm toán

Đảm bảo minh bạch, trung thực và khách quan cho báo cáo tài chính.
Kiểm soát chất lượng và đạo đức hành nghề kiểm toán viên.
Tăng độ tin cậy với nhà đầu tư, ngân hàng và các bên liên quan.

V. Hướng dẫn áp dụng VSA trong thực tiễn

1. Quy trình kiểm toán theo chuẩn mực

Theo VSA, kiểm toán diễn ra qua các bước:
- Lập kế hoạch (VSA 300, VSA 315, VSA 320): Hiểu rõ doanh nghiệp, xác định rủi ro trọng yếu.
- Thu thập bằng chứng (VSA 500, 520, 560): Thu thập đầy đủ và thích hợp.
- Kết luận & báo cáo (VSA 700, VSA 705, VSA 706): Hình thành ý kiến kiểm toán và trình bày báo cáo đúng quy chuẩn.

2. Trách nhiệm kiểm toán viên & doanh nghiệp

Kiểm toán viên: Tuân thủ VSA, đảm bảo độc lập, thu thập bằng chứng đầy đủ, khách quan, minh bạch.
Doanh nghiệp: Cung cấp thông tin minh bạch, hợp tác với kiểm toán viên, chuẩn bị dữ liệu phục vụ kiểm toán.

VI. Kết luận & khuyến nghị

Ý nghĩa tổng thể
Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam (VSA) là “cốt lõi” để đảm bảo chất lượng kiểm toán, tăng cường tính minh bạch và tin cậy báo cáo tài chính.
Các cập nhật năm 2025 đóng vai trò then chốt trong việc thích ứng với công nghệ số, gian lận, và môi trường kinh tế mới.
Khuyến nghị cho doanh nghiệp
Rà soát xem doanh nghiệp đã thuộc diện bắt buộc kiểm toán chưa, theo tiêu chí Nghị định 90/2025/NĐ-CP.
Cập nhật pháp luật: Luôn theo dõi VSA mới, luật liên quan như Luật Kiểm toán độc lập và Luật Kế toán 2025.
Chuẩn bị sớm từ đầu năm: Các dữ liệu tài chính, lưu trữ chứng từ, phối hợp với đơn vị kiểm toán đủ năng lực và uy tín.