Cửu vị thần công

Công ty TNHH Kế toán - Kiểm toán AGS nằm trong hàng đầu những đơn vị chuyên cung cấp các dịch vụ Kế toán, Kiểm toán, và tư vấn thuế tài chính. Cùng với chất lượng dịch vụ tốt và uy tín, Công ty đã có nhiều kinh nghiệm trong ngành nghề, để phục vụ công việc thì các kiến thức liên quan đến ngành nghề là điều vô cùng cần thiết cho mỗi cá nhân trong tập thể. Hôm nay Công ty AGS sẽ cùng các bạn quay về quá khứ lịch sử Việt Nam để tìm hiểu một trong các hiện vật lịch sử nổi tiếng và có sự ảnh hưởng lớn đến tương lai của dân tộc Việt Nam, đó chính là Cửu vị thần công thông bảo vật quốc gia này chúng ta sẽ có cái nhìn sâu sắc hơn về lịch sử dân tộc, những dấu mốc thăng trầm của tổ quốc từ đó khẳng định lãnh thổ chủ quyền đất nước đến bạn bè thế giới. Khơi dậy lòng yêu nước, tự hào dân tộc trong mỗi con người Việt Nam, vậy hãy cùng AGS đi tìm hiểu giai thoại nêu trên để chúng ta có những cái nhìn sâu sắc hơn bạn nhé.

Người làm ra 9 khẩu thần công lớn nhất Việt Nam

Theo các tài liệu sử học, sau khi đánh bại nhà Tây Sơn, vua Gia Long cho đúc 9 khẩu thần công bằng đồng, bắt đầu từ ngày 31/1/1803 (năm Gia Long thứ 2 - Quý Hợi) và hoàn thành vào cuối tháng 12/1804. Để đề cao chiến thắng trước nhà Tây Sơn, vua Gia Long đã lấy toàn bộ vũ khí và những vật dụng bằng đồng còn sót lại của quân Tây Sơn làm nguyên liệu đúc súng.

Bài viết về "cửu vị thần công" trong bộ tập san Bulletin des amis du Vieux Hué (1) có nêu rằng vua Gia Long giao cho 4 người là Đô Thống chế Nguyễn Văn Khiêm (tước Khiêm Hòa hầu), Chánh quản cơ Hoàng Văn Cẩn (tước Cẩn Thận hầu), Phó quản cơ Ích Văn Hiếu (có nơi ghi tên ông là Cái Văn Hiếu; tước Hiếu Thuận Hầu), và Tham tri Bộ Công là Phan Tấn Cẩn (tước Cẩn Tín hầu) giám sát việc đúc súng. Những cái tên trên đều là những người được đích thân vua lựa chọn kỹ lưỡng, đều là những người có chuyên môn cao, điêu luyện trong nghề đúc súng. Đồng thời, ở họ còn hội tụ những phẩm chất mà vua cho là: Khiêm hòa, Cẩn thận, Hiếu thuận, Cẩn tín. Vào năm 1816 (tức năm Gia Long thứ 15), vua Gia Long ban sắc phong cho 9 khẩu thần công này là "Thần oai Vô địch Thượng tướng quân". Phong vị và nội dung bài sắc phong đều được khắc trực tiếp trên thân mỗi khẩu thần công. Ngoài ra, vua còn lệnh cho lính canh luôn túc trực bảo vệ 9 khẩu thần công này cẩn thận. Hàng năm ngài đều tổ chức lễ cúng tế "cửu vị thần công" vô cùng trang trọng. Đến năm 1886, dưới thời vua Đồng Khánh thì tục cúng lễ "cửu vị thần công" bị bãi bỏ, nhưng lại có thông tin cho rằng các lính bảo vệ súng vẫn tự mình làm lễ cúng tế. Từ đây, có thể thấy rằng "cửu vị thần công" này cũng đóng vai trò quan trọng trong đời sống văn hóa, tâm linh của người dân. Sau khi đánh bại nhà Tây Sơn, vua Gia Long ra lệnh thu thập tất cả các khí cụ bằng đồng tịch thu được để đúc thành 9 khẩu thần công như một biểu tượng trường tồn cho chiến thắng của mình. Công việc này bắt đầu vào ngày 31.1.1803 và hoàn tất vào cuối tháng 1 năm 1804. Mỗi khẩu thần công có kích thước tương tự nhau dài 5,10m, nặng hơn 17.000 kg, được đặt trên các giá súng chạm trổ vô cùng tinh xảo và công phu.

Trong hàng chục khẩu súng thần công được đúc dưới thời vua, chúa Nguyễn thì 9 khẩu này là lớn và đẹp nhất, là biểu tượng cho các thuộc tính của đất trời và sự luân chuyển của vũ trụ. Trên mỗi khẩu thần công đều có khắc tên ở đuôi súng, từ 1 đến 9, tương ứng với các nguyên tố Tứ thời và Ngũ hành, bao hàm sự thâu tóm kiểm soát và bảo vệ triều đại xuyên suốt không gian và thời gian. 4 khẩu bên trái (phía sau cửa Thể Nhơn) được đặt tên theo thứ tự của Tứ thời là Xuân, Hạ, Thu, Đông. 5 khẩu bên phải (phía sau cửa Quảng Đức) mang tên các nguyên tố Ngũ hành là Mộc, Hỏa, Thổ, Kim, Thủy. Giữa thân của mỗi khẩu thần công có khắc một bài minh bằng chữ triện, gồm 79 chữ về lý do đúc 9 khẩu thần công. Nội dung bài minh này hoàn toàn giống nhau chỉ khác nhau ở các chữ đánh số thứ tự mỗi khẩu pháo. Theo sách Bảo vật Quốc gia thời Nguyễn tại Huế, toàn văn bài minh khắc ghi trên khẩu đệ nhất như sau: “Năm Giáp Ngọ (1774) đông tuần [Có nghĩa vua đi về phía Đông, có thể đây là biến cố mà vua Gia Long dùng đường biển (phía Đông) để lánh mình vào Nam]. Năm Mậu Thân (1788), đem quân đánh Gia Định. Tháng Năm năm Tân Dậu (1801), lấy lại kinh đô cũ. Tháng Năm năm Nhâm Tuất (1802), theo quân ra Bắc, tháng Bảy báo tin thắng trận. Năm ấy rút quân, cáo miếu, làm lễ hiến phù [lễ dâng tù binh]. Giặc trong nước đã dẹp yên. Mùa Xuân năm Quý Hợi (1803), vua lệnh nấu đồng các loại thâu được để đúc 9 khẩu súng lớn. Đây là khẩu thứ nhất. Tháng Chạp công việc hoàn tất, lệnh làm bài minh để ghi. Gia Long năm thứ ba (1804), tháng 3”.

Theo Đại Nam Thực lục thì việc đúc súng từ tháng 2 năm 1803 cho đến cuối tháng 1 năm 1804. Năm Quý Hợi, niên hiệu 2 Gia Long, ngày 31 tháng 1 năm 1803, triều đình đã cho đúc đại bác lớn bằng đồng. Các vị vua thường chọn con số 9 theo quan niệm triết lý tâm linh Á Đông nên vua Gia Long cho đúc “Cửu vị thần công”. Năm Gia Long thứ 15 (1816), hoàng đế Gia Long đã sắc phong cho cả 9 khẩu đại pháo danh hiệu "Thần uy vô địch Thượng tướng quân, "khắc tên trên đuôi súng, từ khẩu đệ nhất đến khẩu đệ cửu cùng với niên đại sắc phong được chạm nổi trên phần đai cuối thân súng. Từ đầu triều Nguyễn, các khẩu thần công này được đặt hai bên phía trước Ngọ Môn. Đến năm 1917, Cửu vị thần công được di dời đến vị trí hiện tại, được nhân cách hóa thành các vị tướng thần, biểu trưng cho uy quyền và sức mạnh của triều đại.

Mỗi khẩu thần công đều dài 5,1m. Đường kính trong nòng là 0,22m; đường kính ngoài nòng đoạn giữa là 0,54m. Giá súng bằng gỗ dài 2,75m; cao 0,73m; bánh xe của đế súng có đường kính 0,62m; mỗi khẩu có trọng lượng hơn 17.000 cân (trọng lượng tính theo Hệ thống đo lường cổ Việt Nam). Với khối lượng và kích thước thuộc vào dạng siêu khủng này, "cửu vị thần công" được xem là 9 khẩu đại bác lớn nhất của Việt Nam từ trước tới nay.

Trong sách "Đại Nam thực lục" (2) có miêu tả chi tiết về "cửu vị thần công" này như sau: "Quý Hợi, Gia Long năm thứ 2 (1803)... đúc chín khẩu súng bằng đồng (lấy bốn mùa và năm hành mà đặt tên, cái thứ nhất là Xuân, nặng hơn 17.700 cân, cái thứ hai là Hạ, nặng hơn 17.200 cân, cái thứ ba là Thu, nặng hơn 18.400 cân, cái thứ tư là Đông, nặng hơn 17.800 cân, cái thứ năm là Mộc, nặng hơn 17.100 cân, cái thứ sáu là Hỏa, nặng hơn 17.200 cân, cái thứ bảy là Thổ, nặng hơn 17.800 cân, cái thứ tám là Kim, nặng hơn 17.600 cân, cái thứ chín là Thủy, nặng hơn 17.200 cân). Đúc xong, làm bài minh để ghi."

Các khẩu súng đều có cùng hình dáng và kiểu thức trang trí: Miệng súng hơi loe, thân thuôn dài, phình dần về phía đuôi. Giữa thân súng có hai quai đúc nổi, cách điệu hình đầu thú. Trên thân súng có 6 gờ nổi, trong đó có hai gờ ở hai đầu quai được đúc rộng bản như hai vòng đai bao quanh thân súng. Hai bên mỗi đường gờ đều trang trí các dải hoa văn dây lá được chạm nổi với những đường nét mềm mại, sinh động và rất tinh xảo. Dựa vào hình dáng và kiểu thức trang trí, có bốn loại hoa văn được thể hiện trên thân súng: Kiểu các cụm lá chụm thành hình núi, đỉnh tròn, đặt liên tiếp nhau tạo thành dải hoa văn; kiểu các cụm lá cúc đỉnh bằng nối tiếp nhau; kiểu "triền chi" gồm các dây lá cúc và mặt rồng ngang theo đề tài "cúc hóa long"; kiểu hoa văn dấu móc kết hợp với lá xoắn; kiểu hoa văn lá đề chụm ba, đỉnh nhọn. Hình thức trang trí hoa văn, cách bố trí và cả biểu tượng vương miện hình bầu dục được đắp nổi với những đường cong mềm mại được chạm trên các khẩu súng đều cho thấy có sự ảnh hưởng của phong cách trang trí châu Âu.

Một nét đặc biệt khác trong kiểu thức trang trí trên cửu vị thần công còn phải kể tới một hình vương miện được đắp nổi với những đường cong mềm mại, tinh xảo.

Ngoài hoa văn tinh xảo thì trên thân súng còn có khắc danh hiệu, vị thứ, trọng lượng, cách dùng súng, bài ký về việc tranh chấp với Tây Sơn cùng việc thu đồng đúc súng.

Trên mỗi khẩu súng, đều ghi rõ cách dùng súng như sau: Muốn bắn phải nạp 4 lớp thuốc súng. Lớp thứ nhất gồm 30 cân thuốc súng cộng 40 cân đất; lớp thứ hai gồm 30 cân thuốc súng cộng 105 cân đất; lớp thứ ba gồm 40 cân thuốc súng cộng 120 cân đất; lớp cuối cùng 20 cân thuốc súng để bắn trái đạn. Muốn bắn mạnh hơn thì gia tăng thuốc súng cho lớp thứ tư, tối đa 30 cân, sẽ đạt mức công phá mạnh nhất.

Hoành tráng là vậy nhưng 9 khẩu thần công này chưa bao giờ tham gia bất kỳ trận chiến nào. Ngay cả khi chiến tranh với quân Pháp ở giai đoạn khốc liệt nhất, triều đình Huế cũng chưa từng đưa "Cửu vị thần công" tham chiến.

Trong một kỳ của Bulletin des amis du Vieux Hué có một đoạn nêu rằng "cửu vị thần công" này rất lợi hại, nhưng suốt tới tận thời Tự Đức thì chúng vẫn chỉ dùng để bắn súng lệnh khi có lễ ở cung đình (ví dụ như lễ Tết, Mừng thọ nhà vua, lễ Tế Nam Giao (3)…) chứ chưa từng xung trận.

Điều này được các nhà nghiên cứu lý giải rằng, "cửu vị thần công" có trọng lượng quá lớn để kéo vào chiến trường, hơn nữa việc nạp đạn quá lâu và quan trọng nhất là độ chính xác cũng như sát thương thấp hơn so với pháo hiện đại dùng hạt nổ của thực dân Pháp.

Gần quai của mỗi khẩu súng đều có khắc tên những người trong Hội đồng đốc công được giao trách nhiệm đúc thần công. Ngoài ra ở phần trục quay bên phải của súng (theo hướng của người bắn) đều có bảng tròn nhỏ bằng đồng khắc ghi cách sử dụng thuốc súng và đạn. Xét về mặt kỹ thuật chế tác, đây là bộ 9 khẩu thần công đồ sộ nhất và đẹp nhất dưới thời Nguyễn, một tuyệt tác của nghệ thuật đúc súng, nghệ thuật trang trí, chạm khắc trên đồng. Mặc dù không phải là những vũ khí thực dụng trong quân sự, nhưng các khẩu thần công này vẫn luôn được coi trọng bởi yếu tố tinh thần.

Công ty AGS cảm ơn bạn đã dành thời gian đọc bài viết của chúng tôi. Hi vọng bài viết có thể cung cấp cho bạn sẽ có những thông tin bổ ích trong cuộc sống và công việc, và mở ra cho các bạn thêm những góc nhìn mới hơn về các vấn đề trong ngành nghề cũng như là các giá trị văn hóa của hai dân tộc Việt Nam - Nhật Bản. Hãy tiếp tục theo dõi chúng tôi đễ có thêm những thông tin bổ ích khác và cơ hội việc làm cực hấp dẫn tại Công ty AGS nữa nhé.