Gian lận tài chính trong doanh nghiệp vừa – nhận diện và phòng tránh từ góc nhìn kế toán quản trị

AGS KHONG MINH NGOC ADI

13 thg 5, 2025

Công ty Kế toán AGS Việt Nam chuyên cung cấp dịch vụ Kế toán, Kiểm toán, Thuế và Tư vấn quản lý doanh nghiệp. Trong bài viết này, AGS sẽ chia sẻ về chủ đề “Gian lận tài chính trong doanh nghiệp vừa – Nhận diện và phòng tránh từ góc nhìn kế toán quản trị”. Đây là một vấn đề tiềm ẩn nhiều rủi ro mà các doanh nghiệp vừa và nhỏ thường xuyên đối mặt, đặc biệt khi hệ thống kiểm soát nội bộ còn chưa chặt chẽ. Hãy cùng AGS tìm hiểu các hình thức gian lận phổ biến, dấu hiệu nhận biết sớm và cách phòng tránh hiệu quả để bảo vệ tài chính doanh nghiệp một cách bền vững.

1. Vì sao doanh nghiệp vừa dễ xảy ra gian lận?

Gian lận tài chính không chỉ là vấn đề của các tập đoàn lớn. Doanh nghiệp vừa – thường với hệ thống kiểm soát nội bộ còn yếu – lại là mảnh đất màu mỡ cho những sai phạm khó phát hiện, dẫn đến hậu quả nghiêm trọng về tài chính, pháp lý và uy tín.
Trong bài viết này, chúng ta sẽ đi sâu vào các hình thức gian lận phổ biến, dấu hiệu nhận biết, và cách phòng tránh hiệu quả – đặc biệt từ góc nhìn kế toán quản trị, một công cụ chiến lược ngày càng được các doanh nghiệp tận dụng để ra quyết định và kiểm soát rủi ro.
Một số nguyên nhân phổ biến:

Hệ thống kiểm soát nội bộ yếu hoặc thiếu: Không có phân quyền rõ ràng, không có cơ chế giám sát độc lập.
Thiếu quy trình kế toán – tài chính chuẩn hóa.
Niềm tin cá nhân quá lớn vào nhân sự chủ chốt.
Chủ doanh nghiệp thiếu thông tin tài chính đầy đủ, thường chỉ nhìn báo cáo tài chính tổng hợp cuối tháng/quý.

2. Các hình thức gian lận tài chính phổ biến

Dưới đây là những hình thức gian lận mà kế toán quản trị có thể phát hiện sớm thông qua phân tích chi phí và hiệu suất kinh doanh:

2.1. Thổi phồng doanh thu (Revenue Inflation)

Hóa đơn "ma", doanh thu chưa thực hiện được ghi nhận sớm.
Giao dịch nội bộ (các công ty con) tạo doanh thu ảo.
=> Dấu hiệu nhận biết: Doanh thu tăng bất thường nhưng dòng tiền từ hoạt động kinh doanh không tăng tương ứng.

2.2. Giảm chi phí một cách giả tạo

Chưa ghi nhận đầy đủ chi phí đầu vào (trì hoãn ghi nhận, bỏ qua chi phí không có hóa đơn).
Phân bổ chi phí sai kỳ
=> Dấu hiệu nhận biết: Tỷ suất lợi nhuận gộp hoặc lợi nhuận ròng cao đột biến so với cùng kỳ, dù thị trường không có biến động lớn.

2.3. Rút tiền mặt hoặc tài sản doanh nghiệp

Mua hàng hóa, dịch vụ không phục vụ hoạt động sản xuất – kinh doanh.
Giao dịch với người liên quan (người thân, công ty riêng của nhân sự chủ chốt) với giá bất thường.
=> Dấu hiệu nhận biết: Chi phí tăng không rõ nguyên nhân, chi cho các khoản “dịch vụ bên ngoài”, “tiếp khách”, “mua sắm văn phòng phẩm” bất thường.

2.4. Quản lý hàng tồn kho thiếu minh bạch

Báo cáo tồn kho sai lệch so với thực tế.
Xuất hàng nhưng không lập hóa đơn, tạo lỗ hổng tài chính.
=> Dấu hiệu nhận biết:
Tồn kho tăng nhưng doanh thu không đổi; tỷ lệ hao hụt lớn mà không có lý do hợp lý.

3. Kế toán quản trị có thể làm gì để ngăn ngừa gian lận?

3.1. Thiết lập hệ thống báo cáo chi tiết – theo thời gian thực

Không chỉ báo cáo tài chính cuối kỳ, mà cần có báo cáo quản trị theo tuần/tháng, theo bộ phận, theo sản phẩm.
So sánh số liệu theo chiều dọc (so với kế hoạch) và chiều ngang (so với kỳ trước).

3.2. Phân tích chỉ số tài chính và hiệu suất kinh doanh

Tính toán định kỳ các chỉ số như:

ROS, ROA, ROI
Chu kỳ chuyển đổi tiền mặt (Cash Conversion Cycle)
Chi phí sản xuất trên đơn vị sản phẩm

=> Giúp phát hiện sự bất thường sớm hơn báo cáo tài chính tổng hợp.

3.3. Áp dụng phân quyền kiểm soát chi phí

Mỗi bộ phận phải có người duyệt chi và báo cáo ngân sách riêng.
Không gom tất cả chi phí về một phòng kế toán.

3.4. Tăng minh bạch trong giao dịch nội bộ

Thiết lập quy định giao dịch với bên liên quan.
Lập báo cáo định kỳ cho ban giám đốc về các khoản chi ngoài kế hoạch.

4. Kết luận

Gian lận tài chính không chỉ là hành vi cá nhân – đó là hệ quả của một hệ thống kiểm soát thiếu chặt chẽ. Việc áp dụng kế toán quản trị không chỉ để ra quyết định kinh doanh, mà còn là hàng rào ngăn chặn và cảnh báo sớm rủi ro tài chính cho doanh nghiệp.
Khi doanh nghiệp có được cái nhìn sâu – sát – chính xác vào từng dòng tiền, từng đơn vị chi phí, khả năng bị gian lận sẽ giảm xuống rõ rệt.
Công ty AGS cảm ơn bạn đã dành thời gian để đọc bài viết này. Hy vọng bạn đã có được những thông tin bổ ích. Hãy tiếp tục theo dõi chúng tôi để cập nhật thêm nhiều thông tin cũng như cơ hội việc làm tại AGS nhé.