Bẫy thu nhập trung bình là gì? Giải pháp để vượt qua bẫy thu nhập trung bình

AGS NhuHoa ACC

23 thg 7, 2025

Công ty Kế toán AGS Việt Nam hoạt động trong lĩnh vực tư vấn và cung cấp dịch vụ Kế toán, Kiểm toán, Thuế, Tư vấn quản lý, chuyển đổi và tái cơ cấu doanh nghiệp.

Trong bài viết này, công ty AGS sẽ chia sẻ về chủ đề "Bẫy thu nhập trung bình là gì? Giải pháp để vượt qua bẫy thu nhập trung bình" – một vấn đề quan trọng được nhiều quốc gia và tổ chức quan tâm. Đối mặt với thách thức này, các quốc gia không chỉ cần nhận diện chính xác nguyên nhân mà còn phải áp dụng những chiến lược phù hợp để vượt qua.

Bài viết sẽ đề xuất các giải pháp cụ thể và thiết thực, từ việc đổi mới công nghệ, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, đến cải cách các chính sách kinh tế. Cùng tìm hiểu kĩ hơn về chủ đề này qua bài viết dưới đây nhé.

1. Bẫy thu nhập trung bình là gì?

Bẫy thu nhập trung bình (tiếng Anh: Middle Income Trap) là hiện tượng xảy ra khi một quốc gia sau giai đoạn tăng trưởng mạnh nhờ các lợi thế sẵn có như lao động giá rẻ hoặc khai thác tài nguyên, đã vươn lên nhóm thu nhập trung bình, nhưng sau đó lại rơi vào tình trạng tăng trưởng chững lại, không thể tiếp tục bứt phá để gia nhập nhóm nước có thu nhập cao.

What is the middle income trap? Solutions to overcome the middle income trap

2. Đặc trưng của bẫy thu nhập trung bình là gì?

Khi một quốc gia phát triển chủ yếu dựa vào nguồn lực sẵn có như tài nguyên thiên nhiên thay vì những chính sách kinh tế hiệu quả hay những đột phá về khoa học, công nghệ, thì sớm muộn cũng sẽ đối mặt với sự chững lại trong tăng trưởng. Nguyên nhân là vì tài nguyên là hữu hạn và dễ cạn kiệt, trong khi động lực tăng trưởng bền vững lại nằm ở đổi mới và năng suất lao động.

Bên cạnh đó, các quốc gia trong nhóm thu nhập trung bình thường gặp trở ngại khi chi phí nhân công ngày càng tăng, nhưng lại không đủ năng lực công nghệ để nâng cao chất lượng sản phẩm hoặc giảm chi phí sản xuất. Sự tụt hậu về khoa học – công nghệ khiến hàng hóa sản xuất ra kém sức cạnh tranh cả về chất lượng lẫn giá thành trên thị trường quốc tế.

Những quốc gia rơi vào bẫy thu nhập trung bình thường có một số đặc điểm dễ nhận thấy như:

Tỷ lệ đầu tư vào các ngành then chốt thấp
Ngành chế tạo phát triển chậm, thiếu chiều sâu
Cơ cấu công nghiệp đơn điệu, ít ngành có giá trị gia tăng cao
Thị trường lao động trì trệ, thiếu linh hoạt và đổi mới

3. Nguyên nhân của bẫy thu nhập trung bình

3.1 Phụ thuộc quá mức vào lao động giá rẻ

Nhiều quốc gia tăng trưởng nhờ lợi thế nhân công giá rẻ để thu hút đầu tư. Tuy nhiên, khi mức sống tăng, chi phí lao động cũng tăng theo, khiến lợi thế này mất dần. Nếu không chuyển đổi sang mô hình dựa trên công nghệ và năng suất, quốc gia sẽ dễ bị chững lại và rơi vào bẫy thu nhập trung bình.

Khi mức sống nâng cao, nhiều người chọn tập trung cho bản thân hơn là lập gia đình, dẫn đến tỷ lệ sinh giảm và dân số già hóa. Điều này khiến nguồn lao động ngày càng thiếu hụt. Trong khi đó, các quốc gia vẫn phụ thuộc vào nhân công giá rẻ và công nghệ lạc hậu nên khi mất lợi thế lao động, năng suất giảm, sản phẩm kém cạnh tranh, và khó duy trì tăng trưởng. Kết quả là họ càng khó vươn lên khỏi bẫy thu nhập trung bình.

3.2 Kinh tế tư nhân thiếu đổi mới sáng tạo

Một nguyên nhân cốt lõi khiến các nước mắc kẹt trong bẫy thu nhập trung bình là thiếu khả năng tự đổi mới. Việc chỉ bắt chước mô hình từ các nước đi trước mà không tạo ra giá trị riêng khiến năng suất thấp, sản phẩm kém chất lượng và khó cạnh tranh trên thị trường.

3.3 Phân bổ vốn kém hiệu quả

Một nguyên nhân khiến nhiều quốc gia không thể bứt phá là do Nhà nước phân bổ vốn chưa hợp lý. Nguồn lực bị dàn trải hoặc đầu tư sai chỗ, trong khi các lĩnh vực quan trọng như giáo dục, khoa học – công nghệ lại không được ưu tiên. Điều này làm cản trở đổi mới và giảm khả năng cạnh tranh.

3.4 Kinh tế vĩ mô thiếu ổn định

Các nước đang phát triển thường gặp phải lạm phát cao, khoảng cách giàu nghèo gia tăng, bong bóng tài sản như bất động sản hoặc chứng khoán. Những yếu tố này làm nền kinh tế mất cân bằng và khó duy trì tăng trưởng bền vững.

4. Làm sao để tránh bẫy thu nhập trung bình?

Để không rơi vào bẫy thu nhập trung bình, các quốc gia cần xây dựng chiến lược phát triển dài hạn, tập trung đổi mới cách thức sản xuất và mở rộng thị trường xuất khẩu để duy trì tăng trưởng.

Khó khăn lớn nhất là phải nâng cấp công nghệ để tạo ra sản phẩm có sức cạnh tranh cao. Muốn làm được điều này, cần đầu tư mạnh vào giáo dục và đẩy mạnh nghiên cứu – ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất. Việc này không chỉ giúp tăng năng suất lao động mà còn nâng cao chất lượng hàng hóa, giúp sản phẩm đứng vững trên thị trường quốc tế.