Các đặc điểm định tính của thông tin trên báo cáo tài chính

HCM MINH ACC

24 thg 9, 2025

Khi nhắc đến báo cáo tài chính, nhiều người thường nghĩ ngay đến những con số khô khan: doanh thu, chi phí, lợi nhuận… Nhưng điều quan trọng không kém – thậm chí còn quan trọng hơn – là chất lượng của thông tin tài chính được trình bày bên trong đó. Thông tin chỉ thực sự có giá trị khi nó giúp người dùng hiểu đúng, ra quyết định đúng, và không bị dẫn dắt sai lệch. Đó là lý do vì sao các tổ chức như IASB (Hội đồng Chuẩn mực Kế toán Quốc tế) đã đưa ra một hệ thống các đặc điểm định tính để đánh giá xem thông tin trên báo cáo tài chính có hữu ích hay không. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu xem những đặc điểm đó là gì, vì sao chúng lại quan trọng, và làm thế nào để một báo cáo tài chính không chỉ "đúng số" mà còn đúng nghĩa.

Các đặc điểm định tính của thông tin trên báo cáo tài chính

Đặc điểm định tính là các tính chất giúp cho các thông tin trên báo cáo tài chính trở nên hữu ích cho người sử dụng. Các đặc điểm định tính được trình bày theo thứ bậc ở hình sau:

Các đặc điểm định tính cơ bản.

Để có ích cho quá trình ra quyết định, thông tin tài chính cần phải có những đặc tính cơ bản là thích hợp (relevance) và trình bày hợp lý (faithful representation).

Thông tin thích hợp khi nó có thể làm thay đổi quyết định của người sử dụng.

Giá trị dự đoán (predictive value) là khả năng giúp dự đoán kết quả cuối cùng của các sự kiện đã hoặc đang xảy ra. Giá trị dự đoán không phải dự đoán tương lai (theo mô hình thống kê). Thông tin có giá trị dự đoán giúp người đọc tự đưa ra dự đoán của mình.

Giá trị xác nhận (confirmatory value) là cung cấp phản hồi về những dự đoán trước đó.

Thông tin trọng yếu (materiality) khi việc trình bày sai hay bỏ sót ảnh hưởng đến quyết định của người sử dụng thông tin khi dựa trên báo cáo tài chính của một doanh nghiệp cụ thể. Trọng yếu là một khía cạnh của thích hợp.

Báo cáo tài chính phải trình bày hợp lý (cả về số tiền và diễn giải) hiện tượng kinh tế mà nó định thể hiện. Trình bày hợp lý bao gồm phản ảnh đầy đủ, trung lập và không có sai sót.

Đầy đủ (complete): phản ảnh đầy đủ các thông tin cần thiết cho người đọc hiểu được hiện tượng kinh tế, bao gồm mô tả và giải thích.

Trung lập (neutral): phản ảnh trung lập hàm nghĩa không thiên lệch trong lựa chọn hay trình bày thông tin, nhằm hướng người đọc đến một phản ứng định trước.

Không sai sót (free from error): phản ảnh không sai sót nghĩa là không có sai sót trong mô tả hiện tượng cũng như trong lựa chọn và áp dụng các quy trình lập báo cáo tài chính

Lưu ý rằng Khung khái niệm (2018), IASB giới thiệu lại nguyên tắc thận trọng (prudence) hỗ trợ cho tính trung lập, bên cạnh đó đưa ra định nghĩa tính không chắc chắn trong đo lường (measurement uncertainty), khái niệm bản chất hơn hình thức (substance over form) trong việc đánh giá thông tin hữu ích trên báo cáo tài chính.

Như vậy hai đặc điểm định tính cơ bản Thích hợp và Trình bày hợp lý – tạo nên tính hữu ích của thông tin trên báo cáo tài chính. Nếu thiếu một trong hai đặc tính này thì tính hữu ích của thông tin sẽ bị đe dọa.

Các đặc điểm định tính nâng cao

Đây là các đặc tính bổ sung làm tăng tính hữu ích của thông tin (thích hợp và trình bày hợp lý), trợ giúp cho việc lựa chọn giữa hai cách phản ánh hiện tượng kinh tế đã thoả mãn các đặc điểm định tính cơ bản - bao gồm: Có thể so sánh(comparability), Có thể kiểm chứng (verifiability), Kịp thời (timeliness) và Có thể hiểu được (understandability).

Có thể so sánh (Comparability):

Tính so sánh giúp người dùng có thể đối chiếu thông tin tài chính qua các kỳ khác nhau hoặc giữa các doanh nghiệp cùng ngành. Nhờ đó, họ dễ dàng nhận biết sự thay đổi, xu hướng cũng như hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp theo thời gian hoặc so với đối thủ. Việc duy trì tính nhất quán trong phương pháp kế toán là yếu tố quan trọng để đảm bảo tính so sánh này.

Có thể kiểm chứng (Verifiability):

Tính kiểm chứng nghĩa là thông tin tài chính cần được kiểm tra, xác minh bởi các bên độc lập hoặc thông qua các bằng chứng khách quan. Điều này giúp tăng độ tin cậy của dữ liệu, tránh sai sót hoặc gian lận, từ đó người sử dụng có thể yên tâm hơn khi dựa vào các con số trong báo cáo tài chính để ra quyết định.

Tính kịp thời (Timeliness):

Thông tin tài chính chỉ hữu ích khi nó được cung cấp đúng lúc, còn đủ thời gian để người dùng có thể phân tích và ra quyết định. Nếu thông tin bị chậm trễ hoặc cập nhật muộn, giá trị của nó sẽ giảm đi rất nhiều. Vì thế, doanh nghiệp cần cân bằng giữa việc chuẩn bị thông tin chính xác và việc công bố kịp thời.

Tính dễ hiểu (Understandability):

Để thông tin tài chính thực sự hữu ích, nó phải được trình bày một cách rõ ràng, đơn giản, tránh sử dụng thuật ngữ phức tạp hay cách diễn đạt gây nhầm lẫn. Người sử dụng, dù không phải chuyên gia kế toán, cũng cần có thể đọc hiểu được báo cáo tài chính một cách dễ dàng để sử dụng thông tin hiệu quả trong quá trình ra quyết định.

Hạn chế chính: Cân đối giữa Lợi ích - Chi phí

Một trong những hạn chế chính khi áp dụng các đặc điểm định tính của thông tin tài chính là cần phải cân nhắc giữa lợi ích mang lại cho người sử dụng và chi phí để thu thập, xử lý và trình bày thông tin. Việc đảm bảo tính đầy đủ, trung thực, có thể kiểm chứng hay kịp thời thường đi kèm với chi phí không nhỏ, đặc biệt đối với các doanh nghiệp nhỏ và vừa – những nơi có nguồn lực hạn chế.

Ví dụ, để đáp ứng yêu cầu kiểm chứng, doanh nghiệp có thể cần thuê kiểm toán, đầu tư hệ thống phần mềm hoặc thực hiện các quy trình kiểm soát nội bộ chặt chẽ, trong khi giá trị thông tin thu được có thể không đủ lớn để bù đắp. Do đó, theo Khung khái niệm của IASB, việc trình bày thông tin cần được đánh giá trên cơ sở chi phí hợp lý so với lợi ích mà nó đem lại, nhằm đảm bảo tính khả thi và phù hợp trong thực tiễn kế toán.

Hy vọng qua những phân tích trên, bạn đã nắm rõ hơn về các đặc điểm định tính của thông tin trên báo cáo tài chính và hiểu được tầm quan trọng cũng như những thách thức trong việc áp dụng chúng.

Cảm ơn bạn đã dành thời gian đọc bài viết này cùng AGS. Hãy tiếp tục theo dõi chúng tôi để không bỏ lỡ những cập nhật mới nhất cũng như cơ hội nghề nghiệp hấp dẫn tại AGS nhé!