Chuẩn mực kế toán số 10: Ảnh hưởng của việc thay đổi tỷ giá hối đoái

AGS Thùy Trang

2 thg 10, 2025

Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam ngày càng hội nhập với quốc tế, giao dịch bằng ngoại tệ diễn ra thường xuyên và có tác động lớn đến báo cáo tài chính của doanh nghiệp. Để đảm bảo tính minh bạch và thống nhất trong kế toán, Bộ Tài chính đã ban hành Chuẩn mực kế toán số 10 (VAS 10) – Ảnh hưởng của việc thay đổi tỷ giá hối đoái. Chuẩn mực này đưa ra nguyên tắc và phương pháp xử lý các giao dịch ngoại tệ, ghi nhận chênh lệch tỷ giá, cũng như chuyển đổi báo cáo tài chính của hoạt động ở nước ngoài.

I. Giới thiệu chung

1. Bối cảnh và mục tiêu của VAS 10

Chuẩn mực kế toán số 10 được ban hành theo Quyết định 165/2002/QĐ-BTC ngày 31/12/2002 (có hiệu lực từ 01/01/2003) nhằm quy định và hướng dẫn cách kế toán các ảnh hưởng phát sinh từ thay đổi tỷ giá hối đoái đối với doanh nghiệp có giao dịch bằng ngoại tệ hoặc có hoạt động ở nước ngoài.
Cụ thể, chuẩn mực này điều chỉnh các khía cạnh:
Ghi nhận ban đầu các giao dịch ngoại tệ;
Chuyển đổi các khoản mục ngoại tệ tại ngày lập Bảng cân đối kế toán;
Xử lý chênh lệch tỷ giá hối đoái phát sinh;
Chuyển đổi báo cáo tài chính của các hoạt động ở nước ngoài để hợp nhất vào báo cáo tài chính của doanh nghiệp mẹ.

2. Phạm vi áp dụng

VAS 10 áp dụng cho:
Các giao dịch phát sinh bằng ngoại tệ giữa doanh nghiệp và các bên khác.
Việc chuyển đổi báo cáo tài chính của các cơ sở, chi nhánh, công ty con, công ty liên kết ở nước ngoài khi hợp nhất báo cáo tài chính.
Tuy nhiên, chuẩn mực này không điều chỉnh việc chuyển đổi đơn vị tiền tệ kế toán của chính doanh nghiệp để thuận tiện cho người dùng (ví dụ chuyển từ VND sang USD để đọc), cũng không quy định về luồng tiền ngoại tệ phát sinh từ việc chuyển đổi (thuộc phạm vi của chuẩn mực về báo cáo lưu chuyển tiền tệ)
Đơn vị tiền tệ kế toán
Theo VAS 10, doanh nghiệp phải sử dụng Đồng Việt Nam (VND) làm đơn vị tiền tệ kế toán, trừ khi được phép sử dụng một đơn vị tiền tệ khác nếu nó là đồng tiền thông dụng (ví dụ khi doanh nghiệp thực tế hoạt động chủ yếu bằng ngoại tệ).

II. Nội dung chi tiết của VAS 10

1. Ghi nhận ban đầu giao dịch ngoại tệ

Khi doanh nghiệp phát sinh một giao dịch được xác định bằng ngoại tệ (ví dụ mua hàng bằng USD, vay nợ bằng EUR), thì ở thời điểm giao dịch, phải chuyển đổi sang đồng VND bằng tỷ giá hối đoái giao ngay (spot rate) tại ngày giao dịch.
Trong thực tế, nếu tỷ giá dao động liên tục, doanh nghiệp có thể dùng tỷ giá trung bình (tuần, tháng) nếu phù hợp (với điều kiện dao động không quá lớn); nếu biến động mạnh, không được sử dụng tỷ giá trung bình.

2. Báo cáo tại ngày lập Bảng cân đối kế toán (cuối kỳ)

Sau khi kết thúc kỳ kế toán, các khoản mục ngoại tệ phải được chuyển đổi theo các nguyên tắc:
Các khoản mục tiền tệ (tiền mặt, tiền gửi, phải thu, phải trả…) có gốc ngoại tệ được quy đổi theo tỷ giá cuối kỳ (tức tỷ giá tại ngày lập bảng cân đối).
Các khoản mục phi tiền tệ (tài sản cố định, hàng tồn kho, khoản đầu tư…) có gốc ngoại tệ sẽ được chuyển đổi theo tỷ giá tại ngày giao dịch (nếu được ghi nhận theo giá gốc).
Nếu khoản mục phi tiền tệ được định giá lại theo giá trị hợp lý bằng ngoại tệ, thì sử dụng tỷ giá tại ngày xác định giá trị hợp lý để chuyển đổi.
Lưu ý: giá trị ghi sổ sau chuyển đổi vẫn tuân theo chuẩn mực kế toán liên quan — tức nếu tài sản được ghi nhận theo nguyên giá, khấu hao, hoặc đã điều chỉnh theo giá trị hợp lý thì vẫn giữ cách xác định giá gốc ấy, chỉ khác tỷ giá chuyển đổi.

3. Ghi nhận chênh lệch tỷ giá hối đoái

Khi tỷ giá thay đổi giữa ngày giao dịch và ngày thanh toán hoặc giữa ngày ghi nhận trước và ngày lập bảng cân đối kế toán, sẽ phát sinh chênh lệch tỷ giá. VAS 10 quy định cách xử lý như sau:
Trong giai đoạn đầu tư xây dựng của doanh nghiệp mới thành lập
Chênh lệch tỷ giá phát sinh trong giai đoạn đầu tư xây dựng (khi thanh toán các khoản ngoại tệ dùng cho xây dựng, hoặc đánh giá lại cuối kỳ) được phản ánh lũy kế, riêng biệt trên Bảng cân đối kế toán.
Khi tài sản hoàn thành đưa vào sử dụng, những chênh lệch tỷ giá này sẽ được phân bổ vào chi phí sản xuất – kinh doanh hoặc thu nhập trong các năm tiếp theo, tối đa trong 5 năm.
Trong giai đoạn sản xuất, kinh doanh thông thường
Chênh lệch tỷ giá phát sinh (khi thanh toán các khoản tiền tệ hoặc đánh giá lại cuối kỳ) sẽ được ghi nhận ngay vào thu nhập hoặc chi phí của kỳ phát sinh, ngoại trừ những trường hợp đặc biệt theo VAS 10.
Trường hợp doanh nghiệp sử dụng công cụ tài chính để phòng ngừa rủi ro hối đoái, thì các khoản vay/nợ ngoại tệ đã được bảo hiểm không được đánh giá lại theo tỷ giá mới (không ghi chênh lệch).
Đầu tư thuần vào cơ sở ở nước ngoài
Nếu doanh nghiệp đầu tư vào cơ sở nước ngoài, chênh lệch tỷ giá phát sinh từ các khoản mục tiền tệ có gốc ngoại tệ liên quan đến khoản đầu tư được phân loại như vốn chủ sở hữu, không đưa vào lợi nhuận ngay lập tức, cho đến khi thanh lý khoản đầu tư đó. Khi thanh lý (bán, giải thể, thu hồi vốn), phần chênh lệch tỷ giá lũy kế sẽ được chuyển từ vốn chủ sở hữu sang chi phí hoặc thu nhập tương ứng trong kỳ thanh lý.

4. Chuyển đổi báo cáo tài chính của hoạt động ở nước ngoài

Khi doanh nghiệp có cơ sở, chi nhánh hoặc công ty con ở nước ngoài và cần hợp nhất báo cáo tài chính, VAS 10 quy định:
Có hai dạng hoạt động nước ngoài:
Hoạt động không thể tách rời với doanh nghiệp báo cáo (gần như là một bộ phận) → báo cáo của nó được quy đổi như giao dịch ngoại tệ giữa hai đơn vị.
Cơ sở ở nước ngoài độc lập → báo cáo riêng; khi hợp nhất, cần chuyển đổi theo các nguyên tắc (tài sản, nợ theo tỷ giá cuối kỳ; doanh thu, chi phí theo tỷ giá tại ngày giao dịch).
Mọi chênh lệch tỷ giá khi chuyển đổi báo cáo hoạt động ở nước ngoài phải được phân loại vào vốn chủ sở hữu (nợ phải trả qua vốn) cho đến khi thanh lý khoản đầu tư đó.
Nếu báo cáo tài chính của cơ sở nước ngoài có ngày lập khác so với doanh nghiệp mẹ (trong vòng không quá 3 tháng), tài sản và nợ của cơ sở đó được chuyển đổi theo tỷ giá tại ngày lập báo cáo của cơ sở, và nếu có biến động tỷ giá lớn, phải điều chỉnh phù hợp để về ngày của doanh nghiệp mẹ.