Thực trạng kiểm toán báo cáo tài chính các công ty niêm yết — Vấn đề nổi bật & Xu hướng 2025.

HCM NHÃ NAM ACC

14 thg 10, 2025

Năm 2025 đánh dấu giai đoạn chuyển đổi quan trọng đối với báo cáo tài chính ở Việt Nam và nhiều thị trường khác: áp dụng IFRS rộng hơn, siết chặt yêu cầu pháp lý về kiểm toán và gia tăng kỳ vọng minh bạch từ nhà đầu tư. Trong bối cảnh này, chất lượng kiểm toán của các công ty niêm yết trở thành yếu tố then chốt để củng cố niềm tin thị trường. Bài viết tóm lược những vấn đề kiểm toán nổi bật, nguyên nhân, hệ quả và xu hướng mới doanh nghiệp — nhà kiểm toán — cơ quan quản lý cần lưu ý trong 2025.

1. Những vấn đề kiểm toán nổi bật ở các công ty niêm yết

1.1. Chất lượng kiểm toán và sự tập trung của thị trường kiểm toán

Thị trường kiểm toán cho các doanh nghiệp public vẫn chịu ảnh hưởng lớn bởi các công ty kiểm toán lớn (Big Four) — điều này gây lo ngại về tập trung cung cấp dịch vụ, xung đột lợi ích và rủi ro hệ thống khi một số ít đơn vị đảm nhiệm phần lớn các báo cáo của công ty niêm yết. Vấn đề đa dạng hóa thị trường và nâng cao năng lực các hãng trung tầm là cần thiết.

1.2. Đánh giá khả năng hoạt động liên tục (going concern)

Nhiều báo cáo kiểm toán gần đây đã nêu ý kiến có vấn đề về khả năng hoạt động liên tục hoặc tăng cường chú ý vào các giả định khảo sát tương lai, nhất là với doanh nghiệp chịu áp lực thanh khoản, nợ cao, hoặc ngành bị tổn thương (bất động sản, năng lượng). Đây là điểm thường dẫn tới quan ngại lớn của nhà đầu tư.

1.3. Giao dịch với bên liên quan và công bố không đầy đủ

Giao dịch với bên liên quan (related party transactions), đặc biệt trong các nhóm công ty, tiếp tục là nguồn rủi ro sai sót và gian lận do khó minh bạch về giá, điều kiện và lợi ích nhóm. Kiểm toán thường phát hiện tiết lộ chưa đầy đủ hoặc đánh giá sai trọng yếu.

1.4. Công nhận doanh thu & ước tính kế toán phức tạp

Doanh thu có cấu trúc phức tạp (hợp đồng dài hạn, dịch vụ kèm theo, phân phối qua bên thứ ba) và ước tính kế toán (dự phòng, định giá hàng tồn kho, giá trị hợp lý) là những điểm kiểm toán viên hay phải xử lý dàn trải và dễ phát sinh bất đồng chuyên môn.

1.5. Kiểm soát nội bộ và kiểm toán nội bộ yếu

Nhiều công ty niêm yết vẫn chưa có hệ thống kiểm soát nội bộ mạnh hoặc chưa thực hiện được kiểm toán nội bộ độc lập hiệu quả, làm tăng rủi ro sai sót hệ thống trong báo cáo tài chính. Năng lực kiểm soát yếu làm tăng khối lượng công việc và rủi ro cho kiểm toán độc lập.

1.6. Ý kiến kiểm toán bị bác bỏ / sửa đổi và hậu quả

Có hiện tượng báo cáo kiểm toán bị cảnh báo hoặc ý kiến điều chỉnh do hồ sơ kiểm toán chưa đáp ứng yêu cầu quy định — điều này ảnh hưởng trực tiếp đến thông tin công bố và niềm tin nhà đầu tư.

2. Nguyên nhân chính dẫn tới những vấn đề trên

Chuyển đổi chuẩn mực: Việc chuyển sang IFRS (bắt buộc cho nhiều công ty niêm yết/DOANH NGHIỆP LỚN từ 2025 ở nhiều nơi) tạo ra thách thức cho cả doanh nghiệp và kiểm toán viên trong áp dụng các quy tắc mới, bổ sung yêu cầu thuyết minh.

Năng lực quản trị và kiểm soát nội bộ hạn chế, đặc biệt ở doanh nghiệp vừa và nhỏ niêm yết.

Áp lực chi phí và cạnh tranh giữa các công ty kiểm toán khiến một số hồ sơ kiểm toán có thể bị xử lý thiếu sâu.
Rủi ro công nghệ & dữ liệu: dữ liệu không đồng bộ, hệ thống kế toán lỗi thời, hoặc thiếu minh bạch dữ liệu điện tử khiến kiểm toán phức tạp hơn.

3. Xu hướng mới đáng chú ý trong 2025

3.1. Áp dụng IFRS và cải thiện công bố

Việc mở rộng áp dụng IFRS (và các sửa đổi liên quan) buộc doanh nghiệp tập trung vào chất lượng thuyết minh & so sánh, làm tăng nhu cầu kiểm toán sâu hơn cho các khoản ước tính và chính sách kế toán chuyển đổi. Đây là thay đổi nền tảng ảnh hưởng cả chuỗi giá trị báo cáo.

3.2. Tăng cường thanh tra, xử lý vi phạm và minh bạch hóa thông tin

Các cơ quan quản lý (SSC, Ủy ban, các Sở giao dịch) gia tăng kiểm tra báo cáo niêm yết; ý kiến kiểm toán bị bác bỏ/sửa đổi sẽ bị chú ý mạnh hơn, kèm theo xử phạt và hậu quả về thị trường.

3.3. Công nghệ trong kiểm toán: AI, dữ liệu lớn và phân tích tự động

Kiểm toán viên lớn tiếp tục đầu tư vào phân tích dữ liệu, audit automation, và AI để rà soát khối lượng mẫu lớn nhanh hơn, nhận diện rủi ro gian lận và bất thường giao dịch. Doanh nghiệp cần sẵn sàng cung cấp dữ liệu sạch, truy xuất được.

3.4. Chú trọng ESG và báo cáo bền vững

Yêu cầu báo cáo phi tài chính (ESG/sustainability) được chú ý nhiều hơn; mặc dù không phải lúc nào cũng là phần kiểm toán có tính bắt buộc đầy đủ, nhưng nhà đầu tư yêu cầu liên quan này khiến kiểm toán viên phải mở rộng phạm vi xác minh.

3.5. Áp lực nâng cao năng lực cho các hãng kiểm toán trung hạng

Các quốc gia đang tìm cách hỗ trợ các hãng trung bình nâng cao năng lực, giảm lệ thuộc Big Four, thông qua đào tạo, oversight và chương trình hỗ trợ chất lượng. Đây là xu hướng toàn cầu mà Việt Nam cũng cần cân nhắc.

4. Khuyến nghị cho các bên liên quan

Với Ban lãnh đạo công ty niêm yết

Chuẩn hóa chuyển đổi IFRS: hoạch định lộ trình, đào tạo, cập nhật chính sách kế toán.
Tăng cường kiểm soát nội bộ và kiểm toán nội bộ độc lập; cải thiện hệ thống ERP và quản lý dữ liệu.
Minh bạch trong giao dịch với bên liên quan; hoàn thiện quy trình phê duyệt.

Với kiểm toán viên

Đầu tư kỹ năng IFRS, phân tích dữ liệu và audit-tech; củng cố hồ sơ kiểm toán, tập trung vào các ước tính mang tính chất phán đoán.

Với nhà đầu tư và thị trường

Đọc kỹ ý kiến kiểm toán (emphasis of matter, qualified opinion) và thảo luận trực tiếp với doanh nghiệp khi cần giải trình.

Với cơ quan quản lý

Hỗ trợ năng lực cho các hãng kiểm toán nhỏ/nhỏ vừa; tăng cường hướng dẫn thực hành chuyển đổi IFRS; siết giám sát hồ sơ kiểm toán nhằm bảo vệ nhà đầu tư và tính lành mạnh thị trường.

5. Kết luận

Năm 2025 là năm chuyển mình với nhiều thách thức nhưng cũng đầy cơ hội: chuyển đổi IFRS, yêu cầu minh bạch cao hơn và công nghệ sẽ nâng tầm kiểm toán. Các công ty niêm yết, kiểm toán viên và cơ quan quản lý phải phối hợp chặt chẽ để nâng cao chất lượng báo cáo tài chính — điều kiện cần để củng cố niềm tin nhà đầu tư và phát triển bền vững thị trường vốn.