5 hình thức gian lận báo cáo tài chính thường gặp

Trong bối cảnh thị trường ngày càng cạnh tranh và dòng vốn liên tục dịch chuyển, báo cáo tài chính trở thành “tấm gương phản chiếu” sức khỏe doanh nghiệp. Nhưng điều gì sẽ xảy ra nếu tấm gương ấy bị bẻ cong? Khi những con số bị làm đẹp, che giấu hoặc bóp méo, nhà đầu tư dễ dàng đưa ra quyết định sai lầm, còn doanh nghiệp có thể đối mặt với những hệ lụy kéo dài hàng năm trời. Gian lận báo cáo tài chính không phải là vấn đề mới, nhưng mức độ tinh vi của nó ngày càng tăng, khiến việc nhận diện trở nên khó khăn hơn bao giờ hết.
Hiểu rõ các hình thức gian lận là bước đầu tiên giúp nhà đầu tư tự bảo vệ mình, đồng thời giúp doanh nghiệp tăng cường kiểm soát và minh bạch tài chính. Bài viết dưới đây sẽ phân tích 5 hình thức gian lận báo cáo tài chính thường gặp, dựa trên những phương pháp gian lận phổ biến nhất hiện nay, giúp bạn nhìn rõ bản chất và tác động của từng loại.

1. Khái quát về gian lận báo cáo tài chính

Gian lận báo cáo tài chính là hành vi cố ý làm sai lệch các thông tin kinh tế – tài chính được trình bày trong báo cáo của doanh nghiệp. Những sai lệch này có thể xuất phát từ một hoặc nhiều cá nhân trong Hội đồng quản trị, Ban Giám đốc, nhân viên hay thậm chí là bên thứ ba, nhằm phục vụ lợi ích riêng hoặc che giấu hiệu suất hoạt động kém.
Việc thao túng số liệu không chỉ gây tổn thất lớn cho công ty và nhà đầu tư mà còn ảnh hưởng đến sự minh bạch của thị trường tài chính.

2. Các hình thức gian lận báo cáo tài chính phổ biến

2.1. Hư cấu doanh thu

Hư cấu doanh thu là dạng gian lận xuất hiện rất thường xuyên. Doanh nghiệp cố tình ghi nhận những khoản doanh thu không có thật, doanh số chưa hoàn tất, hoặc thậm chí là hóa đơn đã bị hủy/hoàn trả.
Mục đích chính là thổi phồng kết quả kinh doanh, khiến doanh nghiệp trông có vẻ tăng trưởng và sinh lời hơn thực tế.

2.2. Che giấu nợ phải trả

Che giấu nợ xảy ra khi doanh nghiệp cố ý không ghi nhận đầy đủ các khoản nợ hoặc nghĩa vụ phải trả.
Một số hình thức thường gặp gồm: không ghi nhận chi phí, báo cáo thiếu nợ, hoặc không công bố các khoản nợ tiềm ẩn như tranh chấp pháp lý.
Hành vi này khiến tình hình tài chính trông “đẹp” hơn, làm nhà đầu tư hiểu sai về mức độ an toàn của doanh nghiệp.

2.3. Khai khống tài sản

Khai khống tài sản xuất hiện khi doanh nghiệp định giá tài sản cao hơn thực tế. Ví dụ: nâng giá hàng tồn kho, ghi nhận tài sản không tồn tại, hoặc không trích khấu hao đúng quy định.
Việc phóng đại tài sản khiến giá trị doanh nghiệp bị hiểu sai, dẫn đến đánh giá lệch lạc về năng lực tài chính.

2.4. Kê khai sai chi phí

Doanh nghiệp có thể kê khai sai chi phí theo nhiều cách: bỏ sót chi phí, vốn hóa sai quy định, ghi nhận chi phí không đúng kỳ…
Hình thức gian lận này làm lợi nhuận được “làm đẹp”, khiến hoạt động kinh doanh có vẻ hiệu quả hơn thực tế và gây nhầm lẫn cho người sử dụng báo cáo tài chính.

2.5. Tiết lộ sai lệch thông tin

Tiết lộ sai lệch là việc cố ý không công bố đầy đủ các thông tin quan trọng. Điều này có thể liên quan đến:
- Giao dịch với bên liên quan
- Nợ tiềm ẩn
- Thay đổi trong chính sách kế toán