Đánh giá trọng yếu (Materiality) trong kiểm toán – cách xác định và áp dụng thực tế

Trong kiểm toán báo cáo tài chính, việc xác định “trọng yếu” (Materiality) được xem là bước nền tảng quyết định phạm vi, mức độ và chất lượng của toàn bộ cuộc kiểm toán. Một sai sót nhỏ có thể không ảnh hưởng nhiều, nhưng chỉ một sai lệch vượt mức trọng yếu lại có thể làm người sử dụng báo cáo tài chính hiểu sai bản chất tình hình tài chính doanh nghiệp. Vì vậy, đánh giá trọng yếu không chỉ là yêu cầu bắt buộc theo chuẩn mực kiểm toán (VSA 320) mà còn là kỹ năng quan trọng giúp kiểm toán viên đưa ra ý kiến độc lập, khách quan và hợp lý. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ trọng yếu là gì, cách xác định và cách áp dụng trong thực tiễn kiểm toán hiện nay.

1. Khái niệm trọng yếu trong kiểm toán

Trọng yếu (Materiality) là mức độ mà nếu một sai sót hoặc thiếu sót trong báo cáo tài chính xảy ra, nó có thể ảnh hưởng đến quyết định kinh tế của người sử dụng báo cáo.
=> Hiểu đơn giản: Sai tới đâu thì đủ để làm người đọc báo cáo hiểu sai?
Đó chính là trọng yếu.

Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam (VSA 320) quy định trọng yếu phải được:

• Ước lượng ngay từ giai đoạn lập kế hoạch

• Xem xét lại trong quá trình kiểm toán

• Áp dụng cho toàn bộ báo cáo tài chính và từng khoản mục

2. Các loại trọng yếu

• Trọng yếu tổng thể (Overall Materiality)
→ Áp dụng cho toàn bộ BCTC.

• Trọng yếu thực hiện (Performance Materiality)
→ Được đặt thấp hơn tổng thể để hạn chế rủi ro sai sót không được phát hiện.

• Trọng yếu cho sai sót không điều chỉnh (Tolerable Error)
→ Mức sai sót còn lại mà kiểm toán chấp nhận.

3. Cách xác định trọng yếu – phương pháp phổ biến

a. Chọn chỉ tiêu nền tảng (Benchmark)

Tùy ngành, tùy doanh nghiệp, KTV chọn một trong các số liệu sau:

• Lợi nhuận trước thuế

• Doanh thu

• Tổng tài sản

• Vốn chủ sở hữu

• Chi phí hoạt động (đối với tổ chức phi lợi nhuận)

b. Chọn tỷ lệ (%) phù hợp

Ví dụ theo thông lệ quốc tế:

• Lợi nhuận trước thuế: 5% – 10%

• Doanh thu: 0,5% – 1%

• Tổng tài sản: 1% – 2%

• Vốn chủ sở hữu: 1% – 5%

c. Tính toán trọng yếu tổng thể

Ví dụ:
Doanh nghiệp A có lợi nhuận trước thuế 20 tỷ, chọn tỷ lệ 5% →
Trọng yếu tổng thể = 20 tỷ × 5% = 1 tỷ đồng

d. Xác định trọng yếu thực hiện

Thường từ 50–75% trọng yếu tổng thể.

Ví dụ:
Trọng yếu tổng thể 1 tỷ → trọng yếu thực hiện đặt 700 triệu.

4. Áp dụng trọng yếu trong kiểm toán thực tế

• Lập kế hoạch kiểm toán

Trọng yếu giúp KTV:
– Ưu tiên khoản mục có rủi ro cao
– Phân bổ nguồn lực kiểm toán hợp lý
– Xác định phạm vi thử nghiệm

• Thiết kế thử nghiệm kiểm soát và thử nghiệm cơ bản

Trọng yếu càng thấp → mẫu phải chọn càng lớn.

• Đánh giá sai sót được phát hiện

KTV so sánh tổng sai sót ghi nhận với mức trọng yếu để kết luận:
→ Có cần điều chỉnh?
→ BCTC có hợp lý không?

• Kết luận và phát hành báo cáo kiểm toán

Nếu sai sót vượt trọng yếu bắt buộc doanh nghiệp phải điều chỉnh, nếu không KTV có thể đưa ý kiến ngoại trừ.

5. Yếu tố ảnh hưởng khi xác định trọng yếu

• Quy mô doanh nghiệp

• Tính ổn định của lợi nhuận

• Tính chất ngành nghề

• Mức độ kỳ vọng của người sử dụng BCTC

• Rủi ro gian lận hoặc rủi ro kinh doanh

• Tình hình tài chính bất thường (lỗ, âm vốn, tái cấu trúc)

6. Những sai lầm phổ biến khi xác định trọng yếu

• Chọn sai benchmark (ví dụ doanh nghiệp lỗ nhưng lại lấy lợi nhuận để tính).
• Đặt trọng yếu quá thấp dẫn đến tăng khối lượng công việc không cần thiết.
• Không điều chỉnh trọng yếu khi có thay đổi lớn trong hoạt động DN.
• Áp dụng máy móc tỷ lệ mà không dựa vào bối cảnh.
• Không áp dụng trọng yếu cho từng khoản mục trọng điểm như hàng tồn kho, doanh thu, TSCĐ.

7. Kết luận

Trọng yếu là nền tảng quan trọng của mọi cuộc kiểm toán. Việc xác định đúng trọng yếu không chỉ giúp kiểm toán viên đánh giá rủi ro chính xác, tối ưu hóa nguồn lực mà còn đảm bảo ý kiến kiểm toán đưa ra là khách quan, đáng tin cậy. 

Công ty AGS cảm ơn bạn đã dành thời gian để đọc bài viết này. Hy vọng bạn đã có được những thông tin bổ ích. Hãy tiếp tục theo dõi chúng tôi để cập nhật thêm nhiều thông tin cũng như cơ hội việc làm tại AGS nhé.