Tầm quan trọng của kiểm toán nội bộ trong quản trị rủi ro doanh nghiệp

Trong môi trường kinh doanh đầy biến động, rủi ro luôn là yếu tố song hành cùng sự phát triển của doanh nghiệp. Việc quản trị rủi ro hiệu quả không chỉ giúp doanh nghiệp bảo vệ tài sản, mà còn tạo nền tảng vững chắc cho chiến lược dài hạn. Trong đó, kiểm toán nội bộ đóng vai trò then chốt – vừa là “tai mắt” của ban lãnh đạo, vừa là công cụ giúp doanh nghiệp chủ động nhận diện, phòng ngừa và ứng phó với rủi ro một cách linh hoạt, toàn diện.

1.1. Khái niệm về rủi ro và quản trị rủi ro doanh nghiệp

Rủi ro được hiểu là khả năng xảy ra thiệt hại cho doanh nghiệp do các tình huống có thể phát sinh. Tuy nhiên, trong thực tế, doanh nghiệp không chỉ đối mặt với các thách thức mà còn có thể tận dụng cơ hội từ rủi ro nếu có sự quản lý phù hợp.
Theo định nghĩa của các tổ chức quốc tế như COSO ERM-2004, rủi ro là ảnh hưởng của yếu tố không chắc chắn đến mục tiêu của doanh nghiệp, bao gồm cả tác động tiêu cực (đe dọa) và tích cực (cơ hội). Như vậy, chỉ khi có mục tiêu cụ thể thì mới tồn tại rủi ro, và mọi thay đổi trong mục tiêu hoạt động đều kéo theo thay đổi về rủi ro.

1.2. Bản chất và mục tiêu của quản trị rủi ro doanh nghiệp

Quản trị rủi ro doanh nghiệp là quy trình mang tính hệ thống và có nguyên tắc, được áp dụng trong hoạch định chiến lược và trong toàn bộ phạm vi hoạt động. Vì không thể loại bỏ hoàn toàn rủi ro, doanh nghiệp cần áp dụng mô hình quản trị rủi ro để kịp thời phát hiện, đánh giá và quản lý các tình huống bất lợi, đồng thời nắm bắt cơ hội kinh doanh.
Theo COSO ERM-2004, quản trị rủi ro doanh nghiệp giúp nhận diện và quản lý các sự kiện có khả năng ảnh hưởng đến doanh nghiệp trong phạm vi rủi ro có thể chấp nhận được, qua đó tạo đảm bảo hợp lý để đạt được mục tiêu đã đề ra.

2. Sự cần thiết của quản trị rủi ro doanh nghiệp

2.1. Mục tiêu của quản trị rủi ro

Quản trị rủi ro doanh nghiệp không chỉ nhằm giảm thiểu rủi ro, mà còn hướng tới việc quản lý toàn diện các rủi ro để bảo toàn và phát triển giá trị tổ chức. Nhờ đó, cấp quản lý có thể đưa ra quyết định chính xác và hiệu quả hơn, giảm thiểu thiệt hại trong hoạt động.

2.2. Vai trò và lợi ích của quản trị rủi ro

- Thứ nhất, tăng cường công tác quản trị doanh nghiệp bằng cách cung cấp thông tin cho Hội đồng quản trị về các rủi ro trọng yếu và biện pháp ứng phó.
- Thứ hai, hỗ trợ doanh nghiệp hoàn thành mục tiêu chiến lược thông qua việc đánh giá khả năng xảy ra và mức độ ảnh hưởng của các tình huống xấu, từ đó xây dựng các biện pháp phòng ngừa và xử lý phù hợp.
- Thứ ba, giúp doanh nghiệp phản ứng linh hoạt với biến động môi trường kinh doanh nhờ việc nhận diện, ưu tiên và lập kế hoạch ứng phó với rủi ro.
- Thứ tư, xây dựng lòng tin và đáp ứng kỳ vọng của nhà đầu tư, khi họ ngày càng quan tâm đến khả năng quản lý rủi ro của doanh nghiệp.
- Thứ năm, tạo sự nhất quán giữa chiến lược và văn hóa rủi ro, giúp cấp quản lý xác định trọng tâm, chính sách và cơ chế điều hành hợp lý.
- Thứ sáu, tối ưu hóa nguồn lực sử dụng trong quản lý rủi ro, đảm bảo quy trình nhận diện, phân tích, ưu tiên và xử lý được chuẩn hóa.
- Thứ bảy, nâng cao tương quan giữa lợi nhuận và rủi ro, giúp doanh nghiệp theo dõi, giám sát và tận dụng cơ hội kinh doanh hiệu quả.

3. Nguyên tắc “Ba vòng bảo vệ” trong quản trị rủi ro doanh nghiệp

3.1. Khái quát về mô hình ba vòng bảo vệ

Theo thông lệ quốc tế, mô hình “Ba vòng bảo vệ” xác định rõ vai trò, trách nhiệm và sự phối hợp giữa các bên liên quan trong quản trị rủi ro. Nguyên tắc này giúp đảm bảo các rủi ro được phát hiện, giám sát và kiểm tra một cách hiệu quả, tạo sự liên kết chặt chẽ giữa hoạt động kiểm soát và quản trị.

3.2. Ba vòng bảo vệ và chức năng cụ thể

- Vòng bảo vệ thứ nhất – Phát hiện và quản lý rủi ro:
Gồm các bộ phận chức năng kinh doanh và hỗ trợ như nhân sự, kế toán, công nghệ thông tin… chịu trách nhiệm duy trì, thực hiện và giám sát quy trình kiểm soát nội bộ.
- Vòng bảo vệ thứ hai – Theo dõi và giám sát rủi ro:
Chịu trách nhiệm xây dựng, củng cố và giám sát hoạt động quản lý rủi ro của vòng một, đảm bảo quy trình và biện pháp kiểm soát được thực hiện đúng định hướng.
- Vòng bảo vệ thứ ba – Đảm bảo và kiểm toán độc lập:
Do bộ phận kiểm toán nội bộ thực hiện, nhằm đánh giá tính hiệu quả của hoạt động kiểm soát và quản lý rủi ro, báo cáo trực tiếp cho Hội đồng quản trị.

3.3. Vai trò của kiểm toán nội bộ trong mô hình bảo vệ

Kiểm toán nội bộ có thể đảm nhận vai trò giám sát và tư vấn quản trị trong trường hợp doanh nghiệp chưa hoàn thiện hệ thống quản trị rủi ro. Các kiểm toán viên nội bộ sẽ đánh giá tính hiệu quả của quy trình, giám sát rủi ro, đạo đức nghề nghiệp, trách nhiệm báo cáo và việc trao đổi thông tin trong tổ chức.
Khi đảm nhận thêm vai trò của tuyến phòng vệ thứ hai, kiểm toán nội bộ phải thông báo cho Hội đồng quản trị về rủi ro liên quan đến tính độc lập của hoạt động, đồng thời đánh giá định kỳ hiệu quả công tác này ít nhất một lần mỗi năm.

4. Tầm quan trọng của kiểm toán nội bộ trong quản trị rủi ro

4.1. Vai trò hỗ trợ và đảm bảo hiệu quả quản trị

Kiểm toán nội bộ được ví như “tai mắt” của lãnh đạo doanh nghiệp, giúp kiểm tra, soát xét toàn bộ hoạt động và cung cấp thông tin khách quan để phục vụ quyết định quản trị. Với cách tiếp cận dựa trên rủi ro, kiểm toán nội bộ giúp doanh nghiệp tập trung nguồn lực vào những lĩnh vực trọng yếu, đồng thời cảnh báo sớm các rủi ro tiềm ẩn.

4.2. Mở rộng phạm vi kiểm toán và nâng cao giá trị đóng góp

Ngoài việc kiểm tra tuân thủ, kiểm toán nội bộ còn hướng đến kiểm toán hoạt động, đánh giá hiệu năng, hiệu quả và hiệu lực trong từng quy trình. Từ đó, đưa ra khuyến nghị cải tiến, góp phần tăng cường hiệu quả của hệ thống kiểm soát nội bộ và quản trị rủi ro.

5. Thực trạng và thách thức của kiểm toán nội bộ tại Việt Nam

5.1. Nguyên nhân kiểm toán nội bộ chưa phổ biến

Dù có vai trò quan trọng, kiểm toán nội bộ vẫn chưa được nhiều doanh nghiệp Việt Nam quan tâm. Nguyên nhân chủ yếu là do doanh nghiệp chưa nhận thức rõ giá trị của bộ phận này, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ hoặc mới thành lập. Ngoài ra, việc thiếu nhân sự chuyên môn cao, chưa có chương trình kiểm toán mẫu và quy trình chuẩn cũng khiến việc triển khai gặp khó khăn.

5.2. Cơ hội và định hướng phát triển

Trên thế giới, hầu hết các tập đoàn lớn đều đã thiết lập bộ phận kiểm toán nội bộ để hỗ trợ Hội đồng quản trị nhận diện và kiểm soát rủi ro. Tại Việt Nam, việc nâng cao nhận thức, đào tạo chuyên sâu và xây dựng khung pháp lý rõ ràng sẽ là chìa khóa giúp kiểm toán nội bộ phát huy đúng vai trò.

6. Kết luận

Kiểm toán nội bộ giữ vị trí then chốt trong bộ máy quản trị doanh nghiệp, giúp phát hiện, phòng ngừa và giảm thiểu rủi ro hiệu quả. Tuy nhiên, để phát huy tối đa vai trò này, doanh nghiệp Việt Nam cần nhìn nhận đúng tầm quan trọng của kiểm toán nội bộ, đầu tư cho hệ thống và nhân sự, từ đó xây dựng môi trường quản trị minh bạch, bền vững và phát triển lâu dài.