Trách nhiệm pháp lý tăng cường trong mùa Kiểm toán 2025: Lãnh Đạo Cần Lưu Ý Gì?

1. Cá Nhân Hóa Trách Nhiệm Đối Với Tính Trung Thực của Báo Cáo Tài Chính (BCTC)

• Xác nhận chính thức: Các quy định ngày càng yêu cầu Ban Lãnh đạo phải đưa ra các xác nhận chính thức, thậm chí bằng văn bản cam kết, rằng họ đã thiết lập, duy trì hệ thống kiểm soát nội bộ đầy đủ và không có gian lận hoặc sai sót trọng yếu trong BCTC. Điều này phù hợp với thông lệ quốc tế như Đạo luật Sarbanes-Oxley (SOX) của Mỹ.

• Hệ thống Kiểm soát Nội bộ (KSNB): Trách nhiệm pháp lý giờ đây mở rộng ra cả việc đảm bảo sự hiệu quả của KSNB. Nếu kiểm toán viên độc lập hoặc kiểm toán nội bộ phát hiện những yếu kém nghiêm trọng (material weaknesses) trong KSNB dẫn đến sai sót trên BCTC, Ban Lãnh đạo có thể bị quy trách nhiệm vì đã không hoàn thành nghĩa vụ quản lý cơ bản.

2. Tăng Cường Giám Sát và Xử Phạt Của Cơ Quan Quản Lý

• Xử phạt nặng hơn: Mức xử phạt hành chính đối với các hành vi vi phạm về công bố thông tin, gian lận kế toán hoặc cung cấp thông tin sai lệch ngày càng gia tăng. Đặc biệt, UBCKNN đã và đang xử lý nghiêm minh các vụ việc thao túng và thiếu minh bạch, thường đi kèm với việc cấm đảm nhiệm chức vụ quản lý trong một thời gian nhất định, ảnh hưởng trực tiếp đến sự nghiệp của cá nhân lãnh đạo.

• Trách nhiệm giải trình (Accountability): Ban Lãnh đạo phải sẵn sàng giải trình một cách chi tiết và thuyết phục về các ước tính kế toán phức tạp, các giao dịch bất thường (ví dụ: giao dịch với bên liên quan), và các vấn đề về tính liên tục hoạt động (going concern) với cả kiểm toán viên và cơ quan chức năng.

3. Trọng Tâm Kiểm Toán Chuyển Dịch Sang Rủi Ro Pháp Lý

• Kiểm toán Thuế chuyên sâu: Sự chồng chéo giữa kế toán và luật thuế đang được chú trọng. Bất kỳ sai sót nào trong BCTC do áp dụng sai luật thuế đều có thể dẫn đến truy thu, phạt và kéo theo trách nhiệm giải trình của lãnh đạo.

• Kiểm toán Tuân thủ (Compliance Audit): Ngoài tài chính, kiểm toán viên có thể mở rộng phạm vi đánh giá việc tuân thủ các quy định chuyên ngành (ví dụ: quy định môi trường, lao động, an toàn). Sự không tuân thủ các quy định này không chỉ là rủi ro tài chính mà còn là rủi ro pháp lý và danh tiếng.

II. Chiến Lược Phòng Ngừa Rủi Ro Cho Ban Lãnh Đạo

1. Tăng Cường Quản Trị Rủi Ro và Kiểm Soát Nội Bộ

Đừng chỉ xem KSNB là công việc của kế toán. Ban Lãnh đạo cần trực tiếp chỉ đạo rà soát toàn diện các quy trình quan trọng, đặc biệt là các quy trình liên quan đến chu kỳ doanh thu, mua hàng, và ghi nhận tài sản.

• Sử dụng công nghệ: Áp dụng các phần mềm ERP hoặc các công cụ tự động hóa để giảm thiểu sai sót do con người và tăng cường tính nhất quán của dữ liệu.

• Ủy ban Kiểm toán mạnh: Đảm bảo Ủy ban Kiểm toán của HĐQT có đủ năng lực chuyên môn và tính độc lập để giám sát cả kiểm toán nội bộ và kiểm toán độc lập.

2. Đầu Tư vào Năng Lực Kế Toán và Giải Trình

Chất lượng của BCTC phụ thuộc vào năng lực của đội ngũ kế toán và tài chính.

• Đào tạo liên tục: Tổ chức các chương trình đào tạo chuyên sâu về các chuẩn mực kế toán và luật pháp mới (ví dụ: IFRS, các thông tư mới về thuế).

• Lập hồ sơ đầy đủ: Mọi ước tính kế toán phức tạp (như dự phòng, giá trị hợp lý) cần được lập hồ sơ cẩn thận với các cơ sở hợp lý, dữ liệu đầu vào đầy đủ, và sự phê duyệt của cấp quản lý cao nhất. Điều này tạo thành "bằng chứng" để giải trình trước kiểm toán viên và cơ quan chức năng.

3. Hợp Tác Chủ Động với Kiểm Toán Độc lập

• Giao tiếp sớm: Chủ động trao đổi với kiểm toán viên về các vấn đề phức tạp hoặc các giao dịch bất thường ngay từ giai đoạn lập kế hoạch kiểm toán. Điều này giúp giảm thiểu rủi ro phát sinh ý kiến kiểm toán ngoại trừ vào phút chót.
• Cung cấp đầy đủ bằng chứng: Đảm bảo toàn bộ bằng chứng kiểm toán được cung cấp kịp thời, đầy đủ và dễ truy cập. Sự trì hoãn hoặc thiếu hụt thông tin có thể làm tăng nghi ngờ và khiến kiểm toán viên phải mở rộng phạm vi kiểm toán.