Tăng thuế thuốc lá: Chính sách “không gây sốc” nhưng hiệu quả cao

Theo ông Đào Thế Sơn, chuyên gia kinh tế của Tổ chức Y tế Cộng đồng Toàn cầu (Vital Strategies), hai phương án tăng thuế thuốc lá trong dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt mà Bộ Tài chính trình Quốc hội lần này hoàn toàn không “gây sốc” như một số doanh nghiệp lo ngại.

“Thực tế, để đạt mục tiêu sức khỏe cộng đồng, mức thuế còn cần tăng cao hơn nữa. Đề xuất hiện nay là một sự cân bằng giữa lợi ích y tế và kinh tế,” ông Sơn nhấn mạnh.

2. Thuế tuyệt đối – Công cụ kiểm soát tiêu dùng mạnh mẽ

Một điểm nổi bật trong dự thảo luật lần này là việc bổ sung thuế tuyệt đối – hình thức thuế đã được chứng minh hiệu quả tại nhiều quốc gia.

So với thuế tỷ lệ, thuế tuyệt đối dễ quản lý hơn, giảm hành vi trốn thuế và đặc biệt tác động mạnh tới nhóm thu nhập thấp và thanh thiếu niên – những đối tượng dễ bị tổn thương nhất bởi thuốc lá.

Lộ trình tăng thuế từ 2027 – 2031 cũng được xây dựng hợp lý, đảm bảo tính ổn định và dễ dự đoán cho thị trường.

3. Tác động đến doanh nghiệp: Không nghiêm trọng như lo ngại

Một số ý kiến cho rằng tăng thuế sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến ngành sản xuất thuốc lá. Tuy nhiên, theo ông Sơn, nỗi lo này không có cơ sở thực tế.

• Thứ nhất, ngành thuốc lá Việt Nam đang tăng trưởng nhờ xuất khẩu, chứ không phụ thuộc vào tiêu thụ nội địa.
• Thứ hai, do thuốc lá là sản phẩm gây nghiện nên người tiêu dùng không dễ từ bỏ, dù giá tăng.

Bằng chứng là dù Việt Nam đã hai lần tăng thuế vào năm 2016 và 2019, sản lượng thuốc lá vẫn tăng tới 17% trong giai đoạn 2021–2023, theo thống kê của Bộ Tài chính.

4. Ba lợi ích kinh tế khi tăng thuế thuốc lá

Tiết kiệm chi phí y tế, giảm thất thoát GDP

Mỗi năm, Việt Nam mất khoảng 1 – 2% GDP vì các chi phí điều trị bệnh và thiệt hại từ tử vong liên quan đến thuốc lá. Giảm hút thuốc đồng nghĩa với việc giảm gánh nặng cho ngân sách và tăng trưởng ổn định hơn.

Nâng cao chất lượng và hiệu quả lao động

Nghiên cứu của Hội Khoa học Kinh tế Y tế cho thấy: Việt Nam mất 21,8 triệu giờ lao động mỗi năm do hậu quả từ thuốc lá. Nếu giảm hút thuốc, nguồn lao động sẽ khỏe mạnh hơn, làm việc hiệu quả hơn.

Tái cơ cấu tiêu dùng, tạo thêm việc làm

Tiền không chi cho thuốc lá sẽ được chuyển sang các ngành có giá trị gia tăng cao hơn và sử dụng nhiều lao động hơn, như thực phẩm, dịch vụ, giáo dục. Điều này không chỉ tăng GDP mà còn tạo thêm nhiều việc làm.

5. Tăng thuế để phát triển bền vững: Chọn sức khỏe, chọn tương lai

Tăng thuế thuốc lá không chỉ là biện pháp kiểm soát tiêu dùng mà còn là chiến lược đầu tư vào sức khỏe con người – yếu tố then chốt của tăng trưởng bền vững.

“Nếu tăng thuế suất từ 65% lên 85%, GDP có thể tăng thêm 0,09%; tăng lên 105% thì GDP có thể tăng tới 0,18%” – theo nghiên cứu của Vital Strategies.

Rõ ràng, chính sách tăng thuế thuốc lá không hề đối nghịch với kinh tế, mà còn mở ra một hướng đi thông minh, cân bằng giữa lợi ích sức khỏe cộng đồng và phát triển dài hạn.