Tầm Quan Trọng Của Kiểm Toán Nội Bộ Trong Quản Trị Rủi Ro Doanh Nghiệp

AGS HONG AN

20 thg 8, 2025

Trong kỷ nguyên số, doanh nghiệp Việt Nam đang đối mặt với muôn vàn rủi ro: biến động thị trường, gian lận tài chính, vi phạm pháp luật, rủi ro công nghệ, thậm chí cả rủi ro từ chính nhân sự bên trong. Một sai sót nhỏ trong kiểm soát cũng có thể kéo theo tổn thất lớn, thậm chí làm mất niềm tin của cổ đông và đối tác.
Vì vậy, bên cạnh việc xây dựng hệ thống quản trị, doanh nghiệp hiện đại ngày càng chú trọng đến kiểm toán nội bộ (KTNB) – công cụ then chốt giúp phát hiện sớm, đánh giá đúng và ứng phó hiệu quả với rủi ro. KTNB không chỉ là “người gác cổng” cho hệ thống kiểm soát nội bộ, mà còn là “lá chắn” giúp ban lãnh đạo đưa ra quyết định chính xác và an toàn.

1. Vai trò của kiểm toán nội bộ trong quản trị rủi ro

1.1. Kiểm toán nội bộ – Hệ thống cảnh báo sớm cho doanh nghiệp

KTNB có nhiệm vụ rà soát, phân tích và đưa ra cảnh báo về những rủi ro tiềm ẩn, giúp doanh nghiệp tránh tình trạng “mất bò mới lo làm chuồng”. Chẳng hạn, một công ty sản xuất có thể bị rủi ro thất thoát nguyên liệu do quản lý kho lỏng lẻo; kiểm toán nội bộ sẽ phát hiện kẽ hở này sớm để ngăn chặn tổn thất.

1.2. Củng cố sự minh bạch và niềm tin của cổ đông

Các báo cáo từ KTNB thường được trình bày trực tiếp với Hội đồng quản trị hoặc Ban kiểm soát. Việc này giúp đảm bảo tính minh bạch trong quản trị, nâng cao uy tín doanh nghiệp trên thị trường vốn và tạo lòng tin nơi cổ đông, nhà đầu tư.

1.3. Hỗ trợ ban lãnh đạo ra quyết định chiến lược

Thông qua kiểm tra, đánh giá độc lập, KTNB đưa ra thông tin khách quan về hiệu quả vận hành, giúp lãnh đạo có căn cứ để quyết định phân bổ nguồn lực, mở rộng đầu tư hoặc điều chỉnh chiến lược quản trị rủi ro.

1.4. Bảo vệ doanh nghiệp trước gian lận và thất thoát

Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng các doanh nghiệp có KTNB thường phát hiện gian lận nội bộ sớm hơn và hạn chế được tổn thất lớn. Đây chính là “lá chắn” bảo vệ doanh nghiệp trước những rủi ro tài chính và pháp lý.

2. Kiểm toán nội bộ trong mô hình “Ba tuyến phòng thủ”

2.1. Tuyến phòng thủ thứ nhất: Bộ phận kinh doanh và vận hành

Đây là nơi trực tiếp tạo ra rủi ro. Ví dụ, phòng kinh doanh có thể ký kết hợp đồng thiếu thẩm định, dẫn đến rủi ro pháp lý.

2.2. Tuyến phòng thủ thứ hai: Bộ phận quản lý rủi ro và tuân thủ

Các đơn vị này thiết lập chính sách, quy trình để hạn chế rủi ro. Tuy nhiên, hiệu quả của chúng cần được đánh giá độc lập.

2.3. Tuyến phòng thủ thứ ba: Kiểm toán nội bộ

KTNB là tuyến cuối cùng, kiểm tra tính đầy đủ và hiệu quả của cả hai tuyến trước. Đây chính là điểm khác biệt: KTNB không tham gia trực tiếp vào vận hành, mà cung cấp cái nhìn khách quan, độc lập.

3. Kiểm toán nội bộ định hướng rủi ro (Risk-Based Internal Audit – RBIA)

3.1. RBIA – Xu hướng tất yếu

Trước đây, KTNB thường tập trung vào kiểm tra tuân thủ. Nhưng ngày nay, với RBIA, kiểm toán nội bộ định hướng theo rủi ro, nghĩa là tập trung vào những lĩnh vực, bộ phận có nguy cơ rủi ro cao nhất.

3.2. Lợi ích khi áp dụng RBIA

- Giúp doanh nghiệp sử dụng nguồn lực kiểm toán hiệu quả.
- Nâng cao khả năng dự báo và phòng ngừa rủi ro.
- Hỗ trợ ban lãnh đạo quản trị rủi ro gắn với chiến lược phát triển.

3.3. Ví dụ thực tiễn

Một ngân hàng thương mại Việt Nam áp dụng RBIA đã phát hiện sớm các giao dịch bất thường trong hoạt động tín dụng, nhờ đó tránh được tổn thất hàng trăm tỷ. Điều này cho thấy giá trị thực tiễn của phương pháp kiểm toán hiện đại.

4. Cơ sở pháp lý về kiểm toán nội bộ tại Việt Nam

4.1. Nghị định 05/2019/NĐ-CP

Quy định rõ các đối tượng phải thực hiện KTNB, trong đó có ngân hàng thương mại, tập đoàn kinh tế nhà nước, công ty niêm yết…

4.2. Thông tư 08/2021/TT-BTC

Hướng dẫn chi tiết quy trình kiểm toán nội bộ, nhấn mạnh vai trò của KTNB trong việc hỗ trợ quản trị rủi ro, đồng thời yêu cầu đảm bảo tính độc lập và khách quan.

4.3. Chuẩn mực quốc tế IIA (Institute of Internal Auditors)

Các doanh nghiệp Việt Nam có thể tham khảo chuẩn mực của IIA để nâng cao chất lượng KTNB, nhất là trong bối cảnh hội nhập và niêm yết quốc tế.

5. Lợi ích chiến lược khi đầu tư vào kiểm toán nội bộ

5.1. Nâng cao hiệu quả hoạt động

Các quy trình được rà soát thường xuyên, từ đó giảm thiểu lãng phí, tối ưu nguồn lực.

5.2. Phòng ngừa và giảm thiểu tổn thất

Doanh nghiệp có KTNB sẽ phát hiện sai sót, gian lận sớm hơn, giúp tiết kiệm chi phí khắc phục rủi ro.

5.3. Gia tăng giá trị doanh nghiệp

Một hệ thống KTNB mạnh mẽ sẽ nâng cao mức độ tín nhiệm của doanh nghiệp, giúp dễ dàng tiếp cận vốn đầu tư, mở rộng hợp tác.

6. Thách thức khi triển khai kiểm toán nội bộ

6.1. Thiếu nguồn nhân lực chất lượng

Nhiều doanh nghiệp chưa có đội ngũ KTNB được đào tạo bài bản, thiếu chứng chỉ quốc tế (CIA, ACCA).

6.2. Khó khăn trong đảm bảo tính độc lập

Một số doanh nghiệp để KTNB trực thuộc ban giám đốc, dẫn đến khó đảm bảo tính khách quan khi kiểm toán.

6.3. Nhận thức chưa đầy đủ về tầm quan trọng của KTNB

Nhiều doanh nghiệp nhỏ coi kiểm toán nội bộ là chi phí, thay vì một khoản đầu tư chiến lược.

7. Định hướng nâng cao hiệu quả kiểm toán nội bộ tại Việt Nam

7.1. Hoàn thiện khung pháp lý

Nhà nước cần tiếp tục bổ sung hướng dẫn cụ thể, đặc biệt cho doanh nghiệp vừa và nhỏ.

7.2. Đào tạo và phát triển nhân lực kiểm toán nội bộ

Khuyến khích doanh nghiệp cử nhân sự tham gia các khóa đào tạo quốc tế, nâng cao kỹ năng phân tích rủi ro, công nghệ.

7.3. Ứng dụng công nghệ trong kiểm toán

Big Data, AI, Blockchain sẽ là xu hướng giúp KTNB tăng cường khả năng phát hiện gian lận và đánh giá rủi ro.

Kết luận – Kiểm toán nội bộ, chìa khóa quản trị rủi ro bền vững

Trong bối cảnh rủi ro ngày càng phức tạp, kiểm toán nội bộ không còn là sự lựa chọn, mà đã trở thành yêu cầu tất yếu để bảo vệ doanh nghiệp. Một hệ thống KTNB hiệu quả sẽ giúp:
- Phát hiện và cảnh báo sớm rủi ro.
- Gia tăng niềm tin từ nhà đầu tư và cổ đông.
- Góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh và giá trị doanh nghiệp.
Doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là các tập đoàn, công ty niêm yết và tổ chức tài chính, cần xem KTNB là một khoản đầu tư chiến lược cho sự phát triển dài hạn, thay vì chỉ coi đó là thủ tục tuân thủ.