Tình hình kiểm toán báo cáo tài chính các công ty niêm yết tại Việt Nam 2025: Thực trạng, Big4 và xu hướng.

HCM NHÃ NAM ACC

30 thg 9, 2025

Kiểm toán báo cáo tài chính đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo tính minh bạch, trung thực và hợp lý của thông tin tài chính, đặc biệt đối với các công ty niêm yết trên sàn chứng khoán. Nhà đầu tư, cổ đông và cơ quan quản lý đều dựa vào báo cáo tài chính đã được kiểm toán để ra quyết định. Do đó, chất lượng kiểm toán ảnh hưởng trực tiếp đến uy tín doanh nghiệp và sự phát triển của thị trường chứng khoán.

1. Giới thiệu

- Kiểm toán báo cáo tài chính đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo tính minh bạch, trung thực và đáng tin cậy của các thông tin tài chính mà doanh nghiệp niêm yết công bố. Với sự phát triển của thị trường vốn, nhà đầu tư, cổ đông và cơ quan quản lý luôn đòi hỏi thông tin tài chính không chỉ đầy đủ mà còn phải được kiểm chứng bởi bên độc lập.
- Tuy nhiên, thực tế cho thấy, chất lượng kiểm toán giữa các công ty kiểm toán khác nhau – đặc biệt giữa các đơn vị trong nước và các hãng kiểm toán quốc tế (Big4) – có sự phân hóa không nhỏ. Bài viết này tổng hợp thực trạng, số liệu mới nhất và xu hướng kiểm toán báo cáo tài chính của doanh nghiệp niêm yết tại Việt Nam, với mục đích cung cấp cái nhìn toàn diện và sâu sắc hơn.

2. Khung pháp lý & số lượng công ty kiểm toán đủ điều kiện

- Theo công bố của VACPA và Bộ Tài chính, tới ngày 17/04/2025, có 28 doanh nghiệp kiểm toán đủ điều kiện hành nghề dịch vụ kiểm toán cho đơn vị có lợi ích công chúng (các doanh nghiệp niêm yết, đại chúng).
- Bộ Tài chính cũng duy trì danh sách công khai doanh nghiệp kiểm toán đủ điều kiện tại website chính thức.
- Tại Hội nghị thường niên năm 2025, Bộ Tài chính cho biết cả nước có 227 doanh nghiệp kiểm toán, và trong 8 tháng đầu 2025 đã có 5 doanh nghiệp mới được cấp phép kinh doanh dịch vụ kiểm toán.
- Theo VACPA, hoạt động kiểm toán độc lập tại Việt Nam hiện quy tụ hơn 220 công ty kiểm toán, gần 15.000 người lao động, trong đó gần 7.000 người được cấp chứng chỉ kiểm toán viên.
Nhận xét:
Số lượng công ty kiểm toán đủ điều kiện để kiểm toán báo cáo tài chính của đơn vị niêm yết là tương đối hạn chế (28 đơn vị), so với tổng số công ty kiểm toán hiện có (hơn 200+). Điều này dẫn đến áp lực rất cao lên các công ty kiểm toán đủ điều kiện, cũng như tạo ra “cầu vượt cung” trong việc lựa chọn đơn vị kiểm toán chất lượng.

3. Thị phần Big4 trong kiểm toán doanh nghiệp niêm yết

- Theo bài viết của Tuổi Trẻ năm 2024, Big4 (EY, PwC, Deloitte, KPMG) đã tham gia kiểm toán 315/1.589 doanh nghiệp đại chúng năm 2023.
- Như vậy, tỷ lệ doanh nghiệp đại chúng được Big4 kiểm toán trong năm 2023 khoảng 19,8% (315 ÷ 1.589).
- Trước đó, theo VnExpress, Big4 kiểm toán khoảng 664 trong 1.600 doanh nghiệp niêm yết, tương ứng ~ 40,5% (công bố giai đoạn trước).
Như vậy, nhìn vào các nguồn khác nhau, tỷ lệ Big4 kiểm toán doanh nghiệp niêm yết dao động trong khoảng 20 – 40%, tùy thời điểm và loại hình doanh nghiệp.
- Bài “Thị trường kiểm toán” cũng chỉ ra rằng Big4 vẫn chiếm ưu thế trong “sân chơi” kiểm toán quốc tế tại Việt Nam, nhưng mức độ mở rông thị phần không phải lúc nào cũng rõ rệt.
- Về hiệu quả kinh doanh: năm 2024, nhóm Big4 đạt tổng doanh thu gần 3.688 tỷ đồng, giảm ~4% so với năm 2023; lợi nhuận cũng giảm, tổng lợi nhuận nhóm đạt ~178 tỷ đồng.
- Nhận xét: Mặc dù Big4 không chiếm áp đảo hoàn toàn trong kiểm toán các công ty niêm yết, nhưng họ có vị trí uy tín và thường được doanh nghiệp “lớn” hoặc có yêu cầu cao lựa chọn để tăng độ tin cậy báo cáo tài chính.

4. Chất lượng kiểm toán và các vấn đề phổ biến

4.1 Tỷ lệ ý kiến kiểm toán “Chấp nhận toàn phần”

- Theo phân tích từ Wichart, tỷ lệ ý kiến kiểm toán Chấp nhận toàn phần trên 3 sàn chứng khoán từng đạt ~85% giai đoạn 2019–2021, nhưng giảm nhẹ trong các năm sau đó xuống ~83%.

4.2 Những điểm yếu thường gặp

- Báo cáo kiểm toán có ý kiến ngoại trừ, nhấn mạnh về hàng tồn kho, khoản phải thu khó thu hồi, dự phòng, chi phí chưa hợp lý.
- Doanh nghiệp chậm công bố báo cáo tài chính kiểm toán, vi phạm thời hạn công bố.
- Tính độc lập và áp lực đạo đức nghề nghiệp: đôi khi kiểm toán viên chịu áp lực từ khách hàng, mối quan hệ lâu dài.
- Chênh lệch chất lượng cao giữa Big4 và các công ty trong nước: trong các trường hợp phức tạp, công ty kiểm toán nhỏ có thể không phát hiện hoặc xử lý đầy đủ rủi ro trọng yếu.
- Các vi phạm công bố thông tin có thể dẫn tới cảnh báo, đình chỉ hoặc hủy niêm yết từ UBCKNN, ảnh hưởng xấu đến uy tín và giá cổ phiếu.

5. Xu hướng kiểm toán báo cáo tài chính trong giai đoạn tới

5.1 Ứng dụng công nghệ

Công nghệ như AI, phân tích dữ liệu lớn (Big Data), Blockchain, phần mềm kiểm toán điện tử sẽ góp phần nâng cao hiệu quả kiểm toán, phát hiện sai sót sớm, giảm chi phí và tăng độ tin cậy.

5.2 Nâng cao chuẩn mực & hội nhập quốc tế

Việt Nam ngày càng hướng tới áp dụng IFRS song song với Chuẩn mực kiểm toán quốc tế (ISA). Việc này giúp doanh nghiệp niêm yết minh bạch hơn và tạo thuận lợi tiếp cận vốn quốc tế.

5.3 Siết chặt giám sát quản lý

UBCKNN, Bộ Tài chính và các cơ quan giám sát cần tiếp tục tăng cường kiểm tra, rà soát báo cáo tài chính và kiểm toán, xử lý vi phạm để nâng cao tính kỷ luật và minh bạch thị trường.

5.4 Phát triển nhân lực chất lượng cao

Nhu cầu kiểm toán viên có chứng chỉ quốc tế (CPA Việt Nam, ACCA, CPA quốc tế…) ngày càng tăng. Các công ty kiểm toán trong nước cần đầu tư mạnh vào đào tạo, giữ chân nhân lực để cạnh tranh với Big4.

6. Kết luận & khuyến nghị

1. Kết luận

Kiểm toán báo cáo tài chính của các công ty niêm yết tại Việt Nam hiện có bước tiến về quy mô và nhận thức, nhưng vẫn đối diện nhiều thách thức: nguồn lực hạn chế, khác biệt chất lượng, áp lực độc lập và vi phạm công bố thông tin.

2. Khuyến nghị:

- Doanh nghiệp niêm yết nên lựa chọn công ty kiểm toán có năng lực, uy tín để đảm bảo thông tin tài chính được đánh giá cao.
- Công ty kiểm toán trong nước cần nâng cao năng lực chuyên môn, áp dụng công nghệ mới và phát triển đội ngũ có chứng chỉ quốc tế để cạnh tranh.
- Cơ quan quản lý cần tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý, thực thi chế tài nghiêm minh và nâng cao giám sát chất lượng kiểm toán.
- Cộng đồng nhà đầu tư & cổ đông nên quan tâm hơn đến ý kiến kiểm toán, lịch sử thay đổi kiểm toán viên và các ngoại trừ trong báo cáo.