Ảnh hưởng của công nghệ số trong Kiểm toán độc lập

Trước hết, công nghệ số nâng cao năng suất và hiệu quả công việc. Các phần mềm kiểm toán hiện đại như CaseWare, ACL, IDEA hay hệ thống phân tích của Big4 (Deloitte, KPMG, PwC, EY) giúp kiểm toán viên xử lý dữ liệu khổng lồ chỉ trong vài phút thay vì nhiều ngày. Việc này giúp giảm thời gian thực hiện kiểm toán, đồng thời tăng khả năng bao quát dữ liệu thay vì chỉ chọn mẫu, qua đó nâng cao độ chính xác và độ tin cậy của bằng chứng kiểm toán.

Thứ hai, công nghệ số giúp phát hiện gian lận hiệu quả hơn. Nhờ công cụ AI và phân tích dữ liệu, kiểm toán viên có thể nhanh chóng phát hiện các giao dịch bất thường, sai lệch hoặc rủi ro gian lận tiềm ẩn. Ví dụ, nhiều công ty kiểm toán quốc tế đã sử dụng AI để nhận diện mô hình chi tiêu bất thường hoặc đối chiếu dữ liệu khách hàng theo thời gian thực.

Thứ ba, Blockchain giúp minh bạch hóa thông tin tài chính, khi mọi giao dịch đều được ghi nhận công khai, không thể chỉnh sửa, từ đó làm tăng tính tin cậy của báo cáo tài chính. Bên cạnh đó, RPA (Robotic Process Automation) giúp tự động hóa các bước kiểm toán lặp lại như xác nhận số dư, đối chiếu công nợ hay kiểm tra hóa đơn, giúp giảm sai sót và tiết kiệm chi phí nhân lực.

Nhìn chung, công nghệ số mang đến bước tiến vượt bậc trong việc tăng hiệu quả, độ chính xác, và minh bạch cho nghề kiểm toán độc lập.

2. Mặt tiêu cực và thách thức của công nghệ số

Dù mang lại nhiều lợi ích, công nghệ số cũng gây ra những tác động tiêu cực đáng lưu ý. Trước hết, việc phụ thuộc quá nhiều vào công nghệ có thể làm giảm khả năng tư duy phản biện và xét đoán nghề nghiệp – vốn là kỹ năng cốt lõi của kiểm toán viên. Một số kiểm toán viên có thể bị “ lệ thuộc ” vào phần mềm mà bỏ qua sự phân tích logic, khiến kết luận kiểm toán dễ bị sai lệch nếu hệ thống gặp lỗi.

Thứ hai, rủi ro bảo mật dữ liệu là vấn đề đáng quan ngại. Khi dữ liệu tài chính của khách hàng được lưu trữ và xử lý trên nền tảng đám mây, nguy cơ bị tấn công mạng, rò rỉ hoặc thao túng thông tin tăng cao. Các công ty kiểm toán phải đối mặt với trách nhiệm pháp lý nặng nề nếu để lộ thông tin nhạy cảm.

Thứ ba, công nghệ phát triển nhanh khiến khoảng cách kỹ năng giữa các kiểm toán viên ngày càng lớn. Nhiều kiểm toán viên truyền thống chưa quen với công nghệ mới, dẫn đến giảm năng lực cạnh tranh. Đồng thời, một số vị trí kiểm toán thủ công có nguy cơ bị thay thế bởi hệ thống tự động, gây áp lực về việc làm trong ngành.

Cuối cùng, chuẩn mực kiểm toán hiện hành vẫn chưa hoàn toàn theo kịp công nghệ. Nhiều quy định chưa hướng dẫn rõ việc sử dụng AI, RPA hay dữ liệu lớn trong kiểm toán, gây khó khăn cho việc xác định tính hợp pháp và độ tin cậy của bằng chứng kỹ thuật số.

3. Biện pháp khắc phục và định hướng phát triển

Để hạn chế những tác động tiêu cực, cần thực hiện đồng bộ nhiều biện pháp chiến lược:

• Đào tạo và nâng cao năng lực công nghệ cho kiểm toán viên: Các trường đại học và công ty kiểm toán nên tích hợp các môn học và khóa huấn luyện về phân tích dữ liệu, công nghệ thông tin, an ninh mạng và AI trong chương trình đào tạo nghề nghiệp.
• Xây dựng khung pháp lý và chuẩn mực kiểm toán số: Cơ quan quản lý nhà nước và Hội kiểm toán viên hành nghề Việt Nam (VACPA) cần ban hành hướng dẫn cụ thể về việc sử dụng công nghệ số, đồng thời cập nhật các chuẩn mực để đảm bảo tính thống nhất và pháp lý.
• Đầu tư hạ tầng công nghệ và bảo mật dữ liệu: Các công ty kiểm toán cần tăng cường hệ thống bảo mật, mã hóa thông tin, đồng thời áp dụng chính sách kiểm soát nội bộ chặt chẽ khi sử dụng nền tảng đám mây.

Kết luận:

Phát triển kỹ năng mềm và đạo đức nghề nghiệp: Dù công nghệ phát triển, yếu tố con người vẫn là trung tâm. Kiểm toán viên cần rèn luyện tư duy phản biện, đạo đức nghề nghiệp và khả năng ra quyết định độc lập để đảm bảo chất lượng kiểm toán.
Công nghệ số đã, đang và sẽ tiếp tục tái định hình nghề kiểm toán độc lập. Nó mở ra cơ hội to lớn để nâng cao hiệu quả, chất lượng và tính minh bạch của hoạt động kiểm toán, nhưng cũng đặt ra những thách thức chưa từng có về kỹ năng, bảo mật và quy định pháp lý. Chìa khóa để nghề kiểm toán phát triển bền vững trong kỷ nguyên số chính là kết hợp hài hòa giữa công nghệ hiện đại và giá trị nghề nghiệp cốt lõi – đó là tính trung thực, đạo đức và khả năng xét đoán chuyên môn của con người. Khi kiểm toán viên biết cách “làm chủ công nghệ” thay vì bị công nghệ chi phối, nghề kiểm toán sẽ tiếp tục khẳng định vai trò quan trọng của mình trong nền kinh tế số.