Kiểm toán báo cáo ESG: Thách thức minh bạch và trách nhiệm xã hội trong kỷ nguyên bền vững

HCM NHÃ NAM ACC

28 thg 10, 2025

Khi khái niệm phát triển bền vững trở thành kim chỉ nam cho doanh nghiệp toàn cầu, báo cáo ESG (Environmental, Social, Governance) đang dần trở thành một phần không thể thiếu trong hệ thống công bố thông tin doanh nghiệp. Tuy nhiên, để các báo cáo ESG thật sự đáng tin cậy và minh bạch, việc kiểm toán báo cáo ESG trở nên vô cùng cần thiết.

Khác với kiểm toán tài chính truyền thống, kiểm toán ESG đòi hỏi hiểu biết sâu về môi trường, xã hội, quản trị doanh nghiệp, cùng khả năng đánh giá định tính và định lượng. Điều này đặt ra thách thức lớn cho kiểm toán viên trong việc bảo đảm độ tin cậy của dữ liệu và xây dựng niềm tin công chúng.

1. ESG – Xu hướng toàn cầu trong quản trị doanh nghiệp

1.1 ESG là gì?

ESG là viết tắt của Environmental (Môi trường), Social (Xã hội) và Governance (Quản trị) – ba trụ cột đánh giá tính bền vững và trách nhiệm của doanh nghiệp.
Environmental: Giảm phát thải, sử dụng năng lượng tái tạo, quản lý chất thải.
Social: Bảo vệ quyền lao động, bình đẳng giới, an toàn lao động.
Governance: Tính minh bạch, cấu trúc quản trị, đạo đức và chống tham nhũng.

1.2 Sự phát triển mạnh mẽ toàn cầu

Theo báo cáo của PwC (2024), hơn 90% các công ty thuộc nhóm G250 (Global 250) đã công bố ít nhất một phần dữ liệu ESG.

Tại châu Âu, Chỉ thị Báo cáo Bền vững Doanh nghiệp (CSRD) yêu cầu kiểm toán bắt buộc cho các báo cáo ESG từ năm 2025.
Tại châu Á, Singapore, Nhật Bản, Hàn Quốc và Việt Nam cũng đang từng bước xây dựng khung pháp lý tương thích với tiêu chuẩn IFRS S1, S2 của ISSB (International Sustainability Standards Board).

2. Vì sao cần kiểm toán báo cáo ESG?

2.1Tăng niềm tin và minh bạch thông tin

Một báo cáo ESG chỉ thực sự có giá trị khi được xác minh độc lập. Kiểm toán ESG giúp:
Xác nhận tính chính xác và trung thực của dữ liệu phi tài chính.
Ngăn chặn “greenwashing” – hành vi tô vẽ hình ảnh “xanh” không có thật.
Tăng niềm tin của nhà đầu tư, khách hàng và cộng đồng.

2.2 Đáp ứng yêu cầu pháp lý và chuẩn mực quốc tế

Khi ESG trở thành tiêu chí bắt buộc, kiểm toán đóng vai trò giúp doanh nghiệp tuân thủ quy định của các chuẩn mực như:

ISAE 3000 (Revised) – Chuẩn mực quốc tế về đảm bảo thông tin phi tài chính.
IFRS S1, S2 (ISSB) – Chuẩn mực công bố thông tin bền vững.
GRI Standards – Bộ tiêu chuẩn phổ biến nhất trong báo cáo ESG.

2.3 Nâng cao giá trị thương hiệu và niềm tin thị trường

Theo khảo sát của Deloitte (2025), 78% nhà đầu tư tin tưởng hơn vào doanh nghiệp có báo cáo ESG được kiểm toán độc lập. Điều này giúp doanh nghiệp thu hút vốn đầu tư xanh và nâng cao uy tín thương hiệu.

3. Thách thức trong kiểm toán báo cáo ESG

3.1 Dữ liệu phi tài chính phức tạp và thiếu nhất quán

Khác với số liệu tài chính, thông tin ESG mang tính định tính cao (ví dụ: mức độ hài lòng của nhân viên, tác động xã hội, giảm khí thải CO₂).
→ Kiểm toán viên cần xây dựng tiêu chí đo lường rõ ràng, tránh chủ quan và thiếu căn cứ.

3.2 Thiếu chuẩn mực kiểm toán thống nhất

Hiện nay, các chuẩn mực kiểm toán ESG vẫn đang được hoàn thiện. Mỗi quốc gia có khung đánh giá riêng, dẫn đến sự khác biệt trong cách đo lường và xác nhận dữ liệu.

3.3 Thiếu chuyên môn liên ngành

Kiểm toán viên không chỉ cần hiểu kế toán mà còn phải có kiến thức về môi trường, kỹ thuật, xã hội học và quản trị rủi ro. Đây là thách thức lớn trong việc đào tạo nhân lực kiểm toán ESG chất lượng.

3.4 Rủi ro pháp lý và đạo đức nghề nghiệp

Nếu kiểm toán viên xác nhận sai dữ liệu ESG hoặc bỏ qua các dấu hiệu “greenwashing”, doanh nghiệp có thể bị kiện tụng hoặc mất uy tín nghiêm trọng.

4. Vai trò của công nghệ và AI trong kiểm toán ESG

AI và dữ liệu lớn (Big Data) đang dần được ứng dụng mạnh trong kiểm toán ESG:

AI hỗ trợ thu thập dữ liệu môi trường (từ vệ tinh, cảm biến, IoT).
Machine Learning phát hiện bất thường trong chuỗi cung ứng hoặc dữ liệu phát thải.
Blockchain giúp lưu trữ thông tin ESG minh bạch, chống sửa đổi.
Các Big4 (PwC, KPMG, EY, Deloitte) đều đã triển khai nền tảng kiểm toán ESG bằng AI, giúp tăng tốc quy trình và giảm rủi ro sai sót.

5. Xu hướng kiểm toán ESG trong tương lai

Theo IFAC (2025), xu hướng kiểm toán ESG toàn cầu sẽ tập trung vào ba hướng chính:

Chuẩn hóa khung kiểm toán toàn cầu
→ Thống nhất tiêu chuẩn giữa GRI, SASB, ISSB để đảm bảo tính so sánh quốc tế.

Tăng cường đảm bảo độc lập (Assurance Level)
→ Chuyển từ “limited assurance” (đảm bảo giới hạn) sang “reasonable assurance” (đảm bảo hợp lý) tương tự kiểm toán tài chính.

Đào tạo và cấp chứng chỉ chuyên môn ESG Audit
→ IFAC, ACCA và CPA Australia đang xây dựng chương trình đào tạo chuyên biệt cho kiểm toán viên ESG.

6. Thực trạng và cơ hội tại Việt Nam

Tại Việt Nam, Bộ Tài chính đang phối hợp với IFRS Foundation và Ủy ban Chứng khoán Nhà nước để xây dựng hướng dẫn kiểm toán báo cáo ESG cho doanh nghiệp niêm yết.
Một số tổ chức tiên phong như KPMG Việt Nam, Deloitte Việt Nam, AASC đã bắt đầu cung cấp dịch vụ kiểm toán và đảm bảo ESG.

→ Đây là cơ hội nghề nghiệp mới cho kiểm toán viên, đặc biệt trong bối cảnh các doanh nghiệp phải đáp ứng yêu cầu của nhà đầu tư quốc tế.

7. Kết luận

Kiểm toán báo cáo ESG không chỉ là xu hướng mà là yêu cầu tất yếu trong thời đại phát triển bền vững.
Nó đòi hỏi kiểm toán viên phải kết hợp kỹ năng chuyên môn, công nghệ và đạo đức nghề nghiệp để bảo đảm tính minh bạch và đáng tin cậy của thông tin phi tài chính.

Trong kỷ nguyên mà niềm tin là tài sản quý nhất, kiểm toán ESG chính là chìa khóa giúp doanh nghiệp chứng minh cam kết phát triển bền vững, đồng thời khẳng định vai trò của nghề kiểm toán trong việc kiến tạo giá trị lâu dài cho xã hội.