Kiểm toán nội bộ – Giải pháp hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ

HCM NHÃ NAM ACC

4 thg 11, 2025

Trong bối cảnh môi trường kinh doanh ngày càng biến động và yêu cầu minh bạch tài chính ngày càng cao, kiểm soát nội bộ không chỉ là công cụ phòng ngừa rủi ro mà còn là nền tảng giúp doanh nghiệp vận hành hiệu quả và bền vững. Tuy nhiên, hệ thống kiểm soát nội bộ chỉ thực sự phát huy sức mạnh khi được đánh giá, giám sát và hoàn thiện liên tục – và đây chính là vai trò quan trọng của kiểm toán nội bộ.

Kiểm toán nội bộ không đơn thuần là một bộ phận kiểm tra, mà còn là “người đồng hành chiến lược” giúp ban lãnh đạo phát hiện điểm yếu, củng cố quy trình và nâng cao năng lực quản trị rủi ro trong toàn tổ chức.

1. Mối quan hệ giữa kiểm toán nội bộ và hệ thống kiểm soát nội bộ

Hệ thống kiểm soát nội bộ (Internal Control System – ICS) là tập hợp các chính sách, quy trình, hoạt động và cơ chế giám sát nhằm đảm bảo doanh nghiệp:

Tuân thủ quy định pháp luật và nội quy nội bộ;

Báo cáo tài chính trung thực, đáng tin cậy;

Sử dụng tài sản hiệu quả, ngăn ngừa gian lận.

Trong đó, kiểm toán nội bộ (Internal Audit – IA) đóng vai trò là bộ phận đánh giá độc lập, xem xét mức độ hiệu quả của kiểm soát nội bộ, chỉ ra rủi ro tiềm ẩn và kiến nghị các biện pháp cải thiện.

Nói cách khác:

Kiểm soát nội bộ là “hàng rào bảo vệ”, còn kiểm toán nội bộ là “người kiểm tra độ vững chắc của hàng rào đó”.

2. Vai trò của kiểm toán nội bộ trong việc hoàn thiện kiểm soát nội bộ

Hoạt động kiểm toán nội bộ mang đến giá trị chiến lược trong việc nâng cao hiệu quả của hệ thống kiểm soát nội bộ thông qua:

a. Đánh giá tính hiệu lực của quy trình kiểm soát

Kiểm toán nội bộ thường xuyên rà soát các quy trình nghiệp vụ, từ mua hàng, sản xuất, đến tài chính – kế toán, qua đó phát hiện điểm yếu trong luồng phê duyệt, kiểm tra và báo cáo.

b. Cảnh báo rủi ro sớm

Thông qua việc đánh giá và phân tích dữ liệu, kiểm toán nội bộ giúp doanh nghiệp phát hiện sớm sai sót hoặc gian lận, hạn chế tổn thất và bảo vệ tài sản.

c. Đề xuất cải tiến quy trình

Sau khi đánh giá, kiểm toán nội bộ kiến nghị các giải pháp tối ưu, góp phần tinh gọn quy trình và tăng tính tự động hóa trong hệ thống quản trị.

d. Nâng cao ý thức tuân thủ trong tổ chức

Khi kiểm toán nội bộ hoạt động hiệu quả, nhân viên ở mọi cấp sẽ nâng cao nhận thức về trách nhiệm và tuân thủ, hình thành văn hóa minh bạch và chuyên nghiệp.

3. Các giải pháp hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ thông qua kiểm toán nội bộ

Để hệ thống kiểm soát nội bộ phát huy tối đa hiệu quả, doanh nghiệp cần triển khai đồng bộ các giải pháp sau:

a. Tăng cường độc lập và quyền hạn cho bộ phận kiểm toán nội bộ

Bộ phận kiểm toán nội bộ cần trực thuộc Ban kiểm soát hoặc Hội đồng quản trị, không chịu ảnh hưởng của bộ phận điều hành, để đảm bảo tính khách quan và minh bạch.

b. Ứng dụng công nghệ trong kiểm toán

Sử dụng hệ thống ERP, phân tích dữ liệu lớn (Data Analytics) và AI giúp kiểm toán viên nội bộ phát hiện bất thường nhanh hơn và đưa ra báo cáo chính xác hơn.

c. Đào tạo nâng cao năng lực kiểm toán viên nội bộ

Doanh nghiệp cần đầu tư đào tạo chuyên môn, kỹ năng đánh giá rủi ro và phân tích dữ liệu, giúp đội ngũ kiểm toán nội bộ trở thành nhân tố chiến lược thay vì chỉ làm công việc kiểm tra.

d. Thiết lập quy trình đánh giá định kỳ

Xây dựng chu kỳ kiểm toán nội bộ hàng năm, kết hợp giữa kiểm toán tuân thủ và kiểm toán hoạt động, nhằm đảm bảo kiểm soát nội bộ được cải thiện liên tục.

4. Lợi ích mang lại cho doanh nghiệp

Khi kiểm toán nội bộ hoạt động hiệu quả, hệ thống kiểm soát nội bộ sẽ được củng cố vững chắc, mang lại các lợi ích sau:

Giảm thiểu rủi ro và gian lận tài chính.

Tăng tính minh bạch và niềm tin của nhà đầu tư.

Cải thiện hiệu quả vận hành và năng suất.

Tăng khả năng tuân thủ quy định pháp lý và chuẩn mực quốc tế.

Kết luận

Việc hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ thông qua hoạt động kiểm toán nội bộ không chỉ giúp doanh nghiệp phòng ngừa rủi ro và tuân thủ pháp luật, mà còn là bước đi chiến lược để nâng cao năng lực quản trị và củng cố niềm tin thị trường.
Trong kỷ nguyên số, khi dữ liệu và tốc độ trở thành sức mạnh cạnh tranh, kiểm toán nội bộ càng cần được chuyển đổi số và nâng tầm vai trò, trở thành “người bảo vệ thầm lặng” nhưng vô cùng quan trọng trong hành trình phát triển bền vững của doanh nghiệp.