Niềm tin và giá trị – Vì sao con người tin vào tài sản số?

Nếu như trước đây, khi nhắc đến “tài sản”, chúng ta sẽ nghĩ ngay đến những thứ có thể nhìn thấy và cầm nắm được như: nhà ở, đất đai, chiếc xe, hay vàng, bạc. Trong tư duy truyền thống, giá trị vật chất luôn là thứ bảo chứng cho niềm tin của con người vào tài sản. Thế nhưng, chỉ trong vòng vài thập kỷ, thế giới đã thay đổi nhanh đến mức khái niệm “giá trị” cũng trở nên khác biệt hoàn toàn.

Giờ đây, một bức ảnh kỹ thuật số, một dòng mã, hay một đồng tiền ảo có thể được mua bán với giá hàng triệu đô la. Người ta nói về NFT, Bitcoin, token như những tài sản thật sự dù chúng chẳng có hình dáng hay khối lượng cụ thể nào. Điều thú vị là không ai ép buộc chúng ta phải tin vào những thứ đó, nhưng hàng triệu người vẫn tin – tin rằng tài sản số có thể lưu trữ giá trị, sinh lời, và thậm chí đại diện cho địa vị hoặc danh tính của mình trong thế giới số. Khi đủ nhiều người cùng tin, giá trị hình thành.

Nếu nhìn lại lịch sử, chúng ta sẽ thấy mọi thứ được gọi là “giá trị” đều bắt nguồn từ sự đồng thuận của con người. Một tờ tiền giấy tự thân không có giá trị, nhưng xã hội đồng ý rằng nó đại diện cho một đơn vị trao đổi, nên nó trở thành vật “có giá”. Một viên kim cương không khác gì các khoáng chất khác, nhưng được coi là quý giá vì con người gán cho nó ý nghĩa về sự hiếm có, sang trọng hay tình yêu. Một thương hiệu có thể bán sản phẩm gấp nhiều lần giá trung bình thị trường, chỉ vì người tiêu dùng tin rằng nó tốt hơn.

Giá trị, vì thế, chưa bao giờ là chuyện vật chất đơn thuần, nó là một hiện tượng xã hội. Chúng ta cùng nhau quyết định cái gì “có giá trị” thông qua sự tin tưởng và công nhận lẫn nhau. Tài sản số, ở khía cạnh này, không hề nằm ngoài quy luật ấy. Sự khác biệt duy nhất là thay vì đặt niềm tin vào vật thể hữu hình, chúng ta bắt đầu đặt niềm tin vào hệ thống công nghệ nơi giá trị được mã hóa, xác thực và duy trì bởi cộng đồng người sử dụng.

Khi một người bỏ tiền ra mua Bitcoin, họ không chỉ mua một đồng xu ảo mà mua niềm tin vào công nghệ blockchain và cộng đồng toàn cầu cùng chung niềm tin ấy

Trong mô hình cũ của nền kinh tế, niềm tin được đặt vào những thể chế trung gian như ngân hàng, nhà nước, hay các tổ chức tài chính. Chúng ta gửi tiền vào ngân hàng vì tin rằng ngân hàng sẽ giữ nó an toàn. Chúng ta sử dụng tiền quốc gia vì tin rằng nhà nước có khả năng bảo đảm giá trị của nó. Nói cách khác, niềm tin từng được “ủy quyền” cho một bên thứ ba có thẩm quyền.

Nhưng thế giới số, với sự ra đời của blockchain, đã làm thay đổi hoàn toàn cấu trúc của niềm tin. Giờ đây, thay vì phải tin vào một tổ chức cụ thể, người ta tin vào chính cơ chế vận hành minh bạch của hệ thống. Mọi giao dịch đều được ghi lại công khai, không thể chỉnh sửa và được xác nhận bởi hàng nghìn người tham gia trên toàn cầu. Niềm tin không còn đặt vào con người hay tổ chức mà đặt vào thuật toán và dữ liệu.

Điều này làm thay đổi sâu sắc cách con người định nghĩa giá trị. Giá trị không cần được bảo chứng bằng vật chất, mà được xác nhận bằng thông tin. Quyền sở hữu không cần giấy tờ, mà được bảo đảm bằng khóa cá nhân điện tử. Uy tín không đến từ tên tuổi hay địa vị, mà đến từ mức độ minh bạch và đáng tin cậy của hệ thống. Trong bối cảnh ấy, tài sản số không chỉ là một loại tài sản mới, mà là biểu hiện cho một hình thức niềm tin mới của xã hội hiện đại. Đó chính là niềm tin vào công nghệ và tính công khai thay vì quyền lực tập trung.

Ngày nay, niềm tin đã trở thành một dạng vốn mới trong nền kinh tế số. Một thương hiệu công nghệ có thể đạt giá trị hàng trăm tỷ đô la không chỉ vì sản phẩm của họ, mà vì hàng triệu người tin rằng họ đang định hình tương lai. Một nhà sáng tạo nội dung kiếm sống bằng uy tín cá nhân, dù “tài sản” của họ chỉ là niềm tin của cộng đồng theo dõi. Một dự án NFT có thể bùng nổ không phải vì công nghệ vượt trội, mà vì người tham gia tin vào câu chuyện mà dự án đó kể.

Niềm tin không còn chỉ là nền tảng của giá trị, trong nhiều trường hợp, nó chính là giá trị. Khi niềm tin được củng cố, giá trị tăng. Ngược lại, khi niềm tin lung lay, giá trị sụp đổ. Thị trường tiền mã hóa hay NFT biến động dữ dội không chỉ vì yếu tố kỹ thuật, mà vì chúng phản ánh cảm xúc, tâm lý và niềm tin tập thể. Và vì thế, tài sản số vừa mạnh mẽ vì có thể huy động sức mạnh của hàng triệu người lại vừa mong manh vì chỉ cần một làn sóng mất niềm tin, mọi giá trị có thể tan biến trong chớp mắt.

Dù hình thức tài sản có thay đổi thế nào, bản chất con người vẫn không đổi: chúng ta luôn cần một thứ gì đó để tin. Niềm tin là chất keo gắn kết xã hội, là điều kiện để con người hợp tác và cùng nhau tạo ra giá trị. Nhưng trong thời đại số, khi niềm tin không còn được bảo chứng bởi những tổ chức truyền thống, trách nhiệm của mỗi cá nhân lại trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Mỗi người vừa là người nắm giữ tài sản, vừa là một phần của hệ thống tạo nên giá trị chung.

Điều đó đòi hỏi chúng ta phải có một loại trách nhiệm xã hội mới: trách nhiệm khi đầu tư, khi sáng tạo, và khi tham gia vào nền kinh tế số. Đầu tư không chỉ là chuyện kiếm lời, mà còn là việc hiểu rõ mình đang tin vào điều gì. Tạo ra tài sản số không chỉ là tận dụng công nghệ, mà là xây dựng giá trị thật bền vững. Và đối với những người làm trong lĩnh vực tài chính, kế toán, kiểm toán trách nhiệm còn lớn hơn nữa: đó là giúp xã hội phân biệt giữa giá trị thật và giá trị ảo, giữa niềm tin đáng tin cậy và niềm tin mù quáng.

Niềm tin có thể tạo ra của cải, nhưng cũng có thể tạo ra bong bóng. Vì vậy, điều xã hội cần nhất không phải là chạy theo xu hướng, mà là hiểu rõ bản chất của niềm tin mà mình đang đặt cược. Chỉ khi đó, tài sản số mới thực sự trở thành một phần có ý nghĩa của nền kinh tế chứ không phải là một cơn sốt nhất thời.

Tài sản số, nhìn ở góc độ xã hội học, là một minh chứng sống động cho cách con người kiến tạo giá trị bằng niềm tin. Từ tiền giấy đến đồng tiền ảo, từ vàng thật đến NFT, chúng ta vẫn đang làm điều cũ theo cách mới: cùng nhau tin vào một biểu tượng chung. Thay đổi duy nhất là biểu tượng ấy giờ được số hóa, lưu trữ và giao dịch được trong không gian mạng. Niềm tin vẫn là chất nền, chỉ có hình thức của nó thay đổi.

Và có lẽ, điều quan trọng nhất không phải là công nghệ blockchain có thể làm được gì, mà là liệu con người có đủ tỉnh táo để giữ cho niềm tin ấy trở thành nguồn lực tích cực, chứ không biến thành ảo tưởng.