So sánh Chuẩn mực Kiểm toán Việt Nam (VAS) và Chuẩn mực Quốc tế (ISA) – Xu hướng hội nhập mới 2025

HCM NHÃ NAM ACC

5 thg 11, 2025

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, minh bạch tài chính không chỉ là yêu cầu nội bộ của doanh nghiệp mà còn là chuẩn mực quốc tế. Việt Nam đang trong quá trình chuyển đổi mạnh mẽ hệ thống Chuẩn mực Kiểm toán Việt Nam (VAS) để tiệm cận với Chuẩn mực Kiểm toán Quốc tế (ISA) – một xu hướng tất yếu giúp nâng cao chất lượng báo cáo tài chính, thu hút đầu tư và củng cố niềm tin thị trường.

1. Tổng quan về Chuẩn mực Kiểm toán Việt Nam (VAS) và Chuẩn mực Quốc tế (ISA)

1.1. Chuẩn mực Kiểm toán Việt Nam (VAS)

VAS (Vietnamese Standards on Auditing) là hệ thống chuẩn mực kiểm toán do Bộ Tài chính Việt Nam ban hành, nhằm hướng dẫn và điều chỉnh hoạt động kiểm toán độc lập trong nước.
Bộ chuẩn mực này được xây dựng dựa trên nền tảng Chuẩn mực Kiểm toán Quốc tế (ISA) của Liên đoàn Kế toán Quốc tế – IFAC, nhưng đã được điều chỉnh để phù hợp với môi trường pháp lý, quy mô doanh nghiệp và thực tiễn kinh tế Việt Nam.

VAS gồm 47 chuẩn mực, được ban hành theo Quyết định 214/2012/TT-BTC, chia thành 6 nhóm chính:

Nguyên tắc và trách nhiệm chung của kiểm toán viên

Lập kế hoạch và đánh giá rủi ro kiểm toán

Bằng chứng kiểm toán và tài liệu làm việc

Đánh giá, kết luận và lập báo cáo kiểm toán

Kiểm toán trong môi trường công nghệ thông tin

Dịch vụ đảm bảo và dịch vụ liên quan khác

Mục tiêu chính của VAS:

Đảm bảo báo cáo tài chính được trình bày trung thực, hợp lý theo chuẩn mực kế toán Việt Nam (VAS – Accounting) và quy định pháp luật hiện hành.

Tăng niềm tin của nhà đầu tư, cơ quan quản lý và công chúng vào thông tin tài chính.

Tuy nhiên, VAS vẫn còn mang tính hướng dẫn, chưa bắt buộc toàn bộ nội dung ISA, nên có độ trễ so với chuẩn quốc tế. Hiện Bộ Tài chính đang thực hiện Đề án chuyển đổi VAS sang chuẩn tương đương ISA giai đoạn 2025–2030.

1.2. Chuẩn mực Kiểm toán Quốc tế (ISA)

ISA (International Standards on Auditing) là hệ thống chuẩn mực kiểm toán được ban hành bởi Ủy ban Chuẩn mực Kiểm toán và Đảm bảo Quốc tế – IAASB (International Auditing and Assurance Standards Board), trực thuộc IFAC.

ISA được coi là khung chuẩn mực toàn cầu, đang được áp dụng tại hơn 130 quốc gia, đặc biệt tại các nước tuân thủ IFRS (International Financial Reporting Standards).

Mục tiêu của ISA:

Thiết lập nguyên tắc, quy trình và yêu cầu tối thiểu để kiểm toán viên thực hiện cuộc kiểm toán báo cáo tài chính một cách độc lập, khách quan và minh bạch.

Tăng tính thống nhất và khả năng so sánh quốc tế giữa các báo cáo kiểm toán.

Đảm bảo kiểm toán viên đưa ra ý kiến chính xác về tính trung thực, hợp lý của báo cáo tài chính doanh nghiệp.

Hệ thống ISA mới nhất (phiên bản 2023) gồm hơn 36 chuẩn mực, tập trung vào:

Đánh giá rủi ro và gian lận (ISA 315, 240).

Thu thập bằng chứng kiểm toán (ISA 500, 530).

Trình bày và báo cáo kiểm toán (ISA 700, 701, 705).

Ứng dụng công nghệ, phân tích dữ liệu và an ninh mạng trong kiểm toán.
ISA đặc biệt nhấn mạnh tư duy hoài nghi nghề nghiệp (Professional Skepticism) và yêu cầu kiểm toán viên phải cập nhật kiến thức liên tục để thích ứng với rủi ro mới phát sinh trong nền kinh tế số.

1.3. So sánh chi tiết giữa VAS và ISA

1.4. Vai trò của việc hội nhập VAS – ISA

Việc tiệm cận ISA không chỉ giúp Việt Nam nâng cao vị thế trong khu vực mà còn:

Tăng uy tín nghề kiểm toán với nhà đầu tư quốc tế.

Hài hòa hệ thống pháp lý kế toán – kiểm toán, phục vụ tốt hơn cho quá trình hội nhập IFRS.

Giúp các công ty kiểm toán Việt Nam hợp tác dễ dàng hơn với mạng lưới Big4 (PwC, Deloitte, EY, KPMG).

2. Những khác biệt lớn giữa VAS và ISA

a. Mức độ chi tiết và cập nhật

ISA được cập nhật thường xuyên để phản ánh thay đổi trong công nghệ và rủi ro gian lận mới.

VAS hiện vẫn dựa trên phiên bản ISA cũ (trước 2012), nên một số nội dung chưa theo kịp bối cảnh số hóa.

b. Trình bày báo cáo kiểm toán

ISA 700 (Revised) yêu cầu thể hiện rõ “Vấn đề kiểm toán trọng yếu – KAMs”, giúp người đọc hiểu được trọng tâm rủi ro mà kiểm toán viên đánh giá.

VAS chưa bắt buộc phần này, khiến báo cáo kiểm toán tại Việt Nam thiếu tính minh bạch.

c. Đánh giá rủi ro

ISA áp dụng mô hình Risk-Based Audit – kiểm toán dựa trên rủi ro.

VAS chỉ hướng dẫn nguyên tắc chung, chưa có khung định lượng cụ thể.

d. Ứng dụng công nghệ

ISA khuyến khích sử dụng AI, phân tích dữ liệu (Data Analytics) trong quy trình kiểm toán.

VAS chưa có quy định rõ ràng về công nghệ số trong kiểm toán.

3. Xu hướng hội nhập kiểm toán Việt Nam 2025–2030

Bộ Tài chính Việt Nam đang triển khai Đề án hội nhập chuẩn mực quốc tế, hướng tới:

Áp dụng chuẩn mực kiểm toán tương thích 90–95% với ISA vào năm 2026.

Tăng cường đào tạo kiểm toán viên về ISA và IFRS.

Xây dựng khung pháp lý kiểm toán số phù hợp với xu thế toàn cầu.

Đây là bước đi chiến lược giúp Việt Nam nâng cao chất lượng kiểm toán, khẳng định vị thế trong khu vực ASEAN.

4. Lợi ích khi áp dụng ISA tại Việt Nam

Nâng cao chất lượng và độ tin cậy của báo cáo tài chính.

Giúp doanh nghiệp niêm yết dễ huy động vốn quốc tế.

Tăng tính so sánh và minh bạch giữa doanh nghiệp Việt và nước ngoài.

Chuẩn hóa quy trình kiểm toán, giúp các công ty nội địa hợp tác dễ dàng với Big4.

5. Thách thức đặt ra

Thiếu kiểm toán viên am hiểu sâu ISA & IFRS.

Chi phí chuyển đổi và đào tạo lớn.

Khoảng cách công nghệ giữa công ty trong nước và quốc tế.

Nhiều doanh nghiệp SME chưa sẵn sàng thay đổi quy trình.

6. Giải pháp đề xuất

Đẩy mạnh chuyển đổi số trong kiểm toán (AI, Data analytics).

Tổ chức khóa đào tạo chuẩn quốc tế ISA, IFRS cho kiểm toán viên.

Thiết lập lộ trình áp dụng từng giai đoạn, tránh xáo trộn đột ngột.

Hỗ trợ doanh nghiệp vừa và nhỏ thích nghi với hệ thống chuẩn mới.

Kết luận: Việt Nam trên hành trình chuẩn hóa kiểm toán quốc tế

Hội nhập chuẩn mực quốc tế là bước đi tất yếu của ngành kiểm toán Việt Nam.
Sự chuyển đổi từ VAS sang ISA không chỉ nâng tầm nghề nghiệp mà còn giúp Việt Nam tạo dựng uy tín và niềm tin trong nền tài chính toàn cầu.

Năm 2025 sẽ là bước ngoặt quan trọng, đánh dấu một kỷ nguyên kiểm toán minh bạch, hiện đại và hội nhập quốc tế.