Đánh giá và phân loại rủi ro trong kiểm toán báo cáo tài chính

4.2 Mô hình rủi ro kinh doanh

Đứng trước sức ép về việc gìn giữ khách hàng, yêu cầu gia tăng giá trị kiểm toán, áp lực cắt giảm các thử nghiệm cơ bản trong việc kiểm soát chi phí ngày càng gia tăng tại các công ty kiểm toán, mô hình rủi ro tài chính đã không còn phù hợp. Vì vậy, đòi hỏi phải có một phương thức tiếp cận mới nhằm thỏa mãn được sự kỳ vọng từ khách hàng, vừa đảm bảo sự phát triển của công ty kiểm toán. Cuối những năm 1990, phương thức tiếp cận rủi ro tài chính được nâng cấp bằng cách tập trung nhiều hơn vào các rủi ro kinh doanh mà khách hàng đang gặp phải. Kiểm toán viên phải hiểu biết về các rủi ro kinh doanh chiến lược mà khách hàng đang gặp phải bên cạnh những hiểu biết về rủi ro tác động đến việc xử lý và ghi chép các nghiệp vụ. Sau sự kiện Enron, Worldcom tại Mỹ, hay Parnalat tại châu Âu, nghề kiểm toán gặp phải những chỉ trích gay gắt và đứng trước áp lực phải thay đổi cách tiếp cận kiểm toán, mô hình rủi ro kinh doanh đã ra đời. Điểm tiến bộ của phương thức này chính là vừa nhấn mạnh được vào các rủi ro kinh doanh chiến lược của đơn vị nhưng không mâu thuẫn với mô hình rủi ro tài chính, do đó, nó vẫn đáp ứng được các yêu cầu của chuẩn mực quy định. Mô hình rủi ro kinh doanh chính là phần mở rộng của mô hình rủi ro tài chính nhằm giúp việc kiểm toán đạt hiệu quả hơn. Kết quả là dẫn đến việc IAASB ban hành các chuẩn mực về đánh giá và đối phó rủi ro kiểm toán, cụ thể là chuẩn mực ISA 240, 315, và 330, trong đó đã chuyển từ mô hình rủi ro tài chính sang rủi ro kinh danh nhằm gia tăng hiệu quả và chất lượng kiểm toán.
Theo cách tiếp cận này, kiểm toán viên đưa ra ý kiến về báo cáo tài chính bằng cách thu thập và đánh giá các bằng chứng kiểm toán để có sự bảo đám hợp lý rằng báo cáo tài chính có trung thực hợp lý trên các khía cạnh trọng yếu hay không, theo các khuôn mẫu về báo cáo tài chính được áp dụng. Để đạt được các bằng chứng kiểm toán thích hợp hữu hiệu để đưa ra ý kiến, kiểm toán viên phải thực hiện các thủ tục đánh giá và đối phó rủi ro, để cung cấp một cơ sở cho việc xác định và đánh giá những rủi ro có sai phạm trọng yếu trên báo cáo tài chính và ở mức độ cơ sở dẫn liệu. Thủ tục đánh giá và đối phó rủi ro là những thủ tục kiểm toán được thực hiện để thu thập hiểu biết về đơn vị được kiểm toán và môi trường của nó, bao gồm cả kiểm soát nội bộ, để xác định và đánh giá và đối phó rủi ro các sai phạm trọng yếu, gồm sai sót và gian lận, trên báo cáo tài chính và ở cá góc độ cơ sở dẫn liệu, làm cơ sở cho việc thiết kế và thực hiện các thủ tục kiểm toán tiếp theo, tức là xác định nội dung, thời điểm và phạm vi của các thủ tục kiểm toán tiếp theo sẽ được thực hiện.
Những thay đổi cho phương pháp kiểm toán dựa trên rủi ro đã ảnh hưởng đến các vấn đề cốt lõi của công tác kiểm toán, mô hình này cung cấp một tiến trình đánh giá và đối phó rủi ro một cách có hệ thống, nhấn mạnh đến hơn vai trò của quản trị rủi ro, chẳng hạn như việc xác định, đánh giá, và ứng phó với các rủi ro.
Theo ISA 315, “Rủi ro kinh doanh là rủi ro phát sinh từ các điều kiện, sự kiện, tình huống, việc thực hiện hay không thực hiện các hành động có ảnh hưởng đáng kể mà có thể dẫn đến ảnh hưởng bất lợi tới khả năng đạt được mục tiêu và thực hiện chiến lược của đơn vị, hoặc là rủi ro phát sinh từ việc xác định mục tiêu và chiến lược không phù hợp”.
Mô hình rủi ro kinh doanh yêu cầu trước tiên kiểm toán viên phải đánh giá rủi ro kinh doanh của đơn vị được kiểm toán trong hoàn cảnh cụ thể của đơn vị đó, chẳng hạn như tình hình kinh tế vĩ mô, sự thay đổi trong chính sách kinh tế, các quy định pháp luật tác động tích cực hay tiêu cực đến ngành nghề kinh doanh của đơn vị v.v. Căn cứ trên đánh giá rủi ro về tình hình kinh doanh của đơn vị được kiểm toán, kiểm toán viên đánh giá rủi ro có sai lệch trọng yếu do sai sót, gian lận hoặc hành vi không tuân thủ trong doanh nghiệp. Sau đó, kiểm toán viên mới xác định phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến từng loại rủi ro (rủi ro tiềm tàng, rủi ro kiểm soát) và xác định rủi ro phát hiện tương ứng với tình hình của đơn vị.
Để thực hiện đánh giá được rủi ro kinh doanh của đơn vị được kiểm toán, đòi hỏi kiểm toán viên phải có hiểu biết sâu rộng về tình hình kinh tế vĩ mô cũng như tình hình cơ bản của ngành nghề mà đơn vị được kiểm toán đang thực hiện kinh doanh, ngoài ra, kiểm toán viên phải vận dụng các mô hình hỗ trợ trong quản trị rủi ro đế phân tích. Trên thế giới hiện nay có nhiểu mô hình được áp dụng như mô hình PEST, phân tích tình hình kinh doanh theo bốn yếu tố kinh tế, chính trị, xã hội và công nghệ, mô hình SWOT – phân tích tình hình kinh doanh theo các yếu tố điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức của một doanh nghiệp, hay mô hình 5F, 7F, mô hình chuỗi giá trị v.v
Kiểm toán viên có thể vận dụng một hoặc nhiểu các mô hình hỗ trợ nhằm phân tích tình hình kinh doanh của đơn vị được kiểm toán, từ đó xác định được rủi ro kinh doanh mà đơn vị có thể gặp phải.