Thuế tối thiểu toàn cầu chính thức áp dụng tại Việt Nam từ 1/1/2025 – Doanh nghiệp FDI bị ảnh hưởng ra sao?

1. Thuế tối thiểu toàn cầu là gì và Việt Nam áp dụng ra sao?

Thuế tối thiểu toàn cầu (Global Minimum Tax – GMT) là một phần của khuôn khổ BEPS 2.0 do OECD/G20 khởi xướng, nhằm đảm bảo các tập đoàn đa quốc gia (MNEs) nộp ít nhất 15% thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) trên lợi nhuận toàn cầu, bất kể quốc gia hoạt động. Quy tắc này áp dụng cho các MNEs có doanh thu hợp nhất từ 750 triệu Euro (khoảng 800 triệu USD) trở lên trong ít nhất 2/4 năm liền kề.
Việt Nam, với tư cách thành viên đồng thuận của 142 quốc gia tham gia, đã chính thức áp dụng từ ngày 1/1/2024 thông qua Nghị quyết 107/2023/QH15, với các quy định chi tiết về thuế bổ sung (top-up tax). Đến năm 2025, việc thực thi được tăng cường, bao gồm cơ chế thu thuế nội địa bổ sung đạt chuẩn (QDMTT) để Việt Nam thu trực tiếp phần thuế chênh lệch nếu thuế hiệu dụng tại Việt Nam dưới 15%. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến nghĩa vụ thuế mà còn thay đổi chiến lược đầu tư của các công ty FDI.

Đối với công ty FDI, GMT chủ yếu ảnh hưởng đến những doanh nghiệp thuộc MNEs lớn hưởng ưu đãi thuế TNDN dưới 15% tại Việt Nam, như miễn thuế 2-4 năm hoặc giảm 50% trong 4-9 năm tiếp theo theo Luật Thuế TNDN 2008 (sửa đổi). Nếu thuế hiệu dụng (effective tax rate – ETR) dưới 15%, công ty mẹ ở nước ngoài phải nộp phần bổ sung qua cơ chế IIR (Income Inclusion Rule), dẫn đến "đánh thuế chồng" và giảm lợi nhuận tái đầu tư. Theo ước tính của Tổng cục Thuế, khoảng 1.017 doanh nghiệp FDI bị ảnh hưởng trực tiếp, chủ yếu trong lĩnh vực sản xuất công nghệ cao (điện tử, IT) và dệt may, nơi chi phí tăng có thể làm giảm lợi thế cạnh tranh, ảnh hưởng đến kế hoạch mở rộng hoặc chuyển dịch sản xuất sang quốc gia khác.

Ví dụ, các tập đoàn như Samsung đã bày tỏ lo ngại về vấn đề này, có thể dẫn đến điều chỉnh chuỗi cung ứng. Tuy nhiên, các doanh nghiệp FDI nhỏ (không thuộc MNEs lớn) hoặc lĩnh vực tài chính (thuế suất thường 20-25%) ít bị ảnh hưởng hơn. Tổng thể, GMT hạn chế chuyển giá và tối ưu hóa thuế, nhưng tăng gánh nặng tài chính ngắn hạn, ước tính làm giảm sức hấp dẫn FDI của Việt Nam khoảng 10-15% trong giai đoạn chuyển tiếp.

Để giảm thiểu tác động, Chính phủ Việt Nam đã và đang triển khai các giải pháp linh hoạt. Nghị quyết 107 cho phép áp dụng QDMTT, giúp Việt Nam thu phần thuế bổ sung trực tiếp thay vì để nước ngoài thu, từ đó có nguồn lực hỗ trợ doanh nghiệp qua các khoản miễn giảm khác (như hỗ trợ đất đai, đào tạo lao động). Bộ Tài chính đang tham khảo kinh nghiệm quốc tế để điều chỉnh ưu đãi thuế, tránh vi phạm quy tắc GMT, đồng thời thúc đẩy cải cách hành chính, minh bạch hóa chính sách để duy trì môi trường đầu tư ổn định.
Thủ tướng Phạm Minh Chính nhấn mạnh việc ban hành chính sách phù hợp trong năm 2024-2025, đảm bảo không ảnh hưởng lợi ích nhà đầu tư mà vẫn tăng thu ngân sách. Các khuyến nghị từ chuyên gia bao gồm đa dạng hóa ưu đãi ngoài thuế (cơ sở hạ tầng, logistics) và hỗ trợ chuyển đổi số cho FDI. Dài hạn, GMT còn mang lợi ích như hạn chế "cuộc đua xuống đáy" thuế suất, tạo sân chơi công bằng giữa doanh nghiệp nội và ngoại.

Doanh nghiệp FDI cần rà soát ngay ETR hiện tại và dự báo lợi nhuận để tính toán top-up tax, sử dụng công thức: Top-up tax = (15% – ETR) x Thu nhập chịu thuế điều chỉnh. Khuyến nghị:
(i) Tối ưu hóa chi phí khấu trừ (R&D, đào tạo) để nâng ETR tự nhiên;

(ii) Đa dạng hóa đầu tư vào lĩnh vực ít ưu đãi thuế nhưng hỗ trợ mạnh (năng lượng tái tạo);
(iii) Theo dõi hướng dẫn chi tiết từ Bộ Tài chính dự kiến ban hành cuối 2025;

(iv) Tư vấn chuyên sâu về hiệp định tránh đánh thuế hai lần (DTA) để tránh chồng thuế.

Với kinh nghiệm hỗ trợ hàng trăm FDI, chúng tôi khuyên nên lập kế hoạch tài chính 2025-2027 ngay để giảm rủi ro.