Quyền đặt tên cho tác phẩm dịch

AGS Cẩm Tiên INC

31 thg 3, 2025

Công ty Kế toán AGS Việt Nam hoạt động trong lĩnh vực tư vấn và cung cấp dịch vụ Kế toán, Kiểm toán, Thuế, Tư vấn quản lý, chuyển đổi và tái cơ cấu doanh nghiệp.

Trong bài viết này công ty AGS sẽ chia sẻ về chủ đề Quyền đặt tên cho tác phẩm dịch. Bài viết dành cho những ai quan tâm đến lĩnh vực biên dịch, đặc biệt là các biên dịch viên, nhà xuất bản, và những người làm việc trong ngành sáng tạo, như tác giả và dịch giả. Chủ đề này sẽ giúp làm rõ những vấn đề xung quanh quyền lợi và trách nhiệm của các bên liên quan trong việc đặt tên cho tác phẩm dịch, từ góc độ pháp lý và thực tiễn.

Cùng tìm hiểu kĩ hơn về chủ đề này qua bài viết dưới đây nhé.

1. Tác phẩm dịch là gì?

Theo khoản 1 Điều 7 Nghị định 17/2023/NĐ-CP, tác phẩm dịch được hiểu là tác phẩm được thể hiện bằng ngôn ngữ khác với ngôn ngữ của tác phẩm gốc. Điều này mở ra cơ hội lớn để độc giả Việt Nam tiếp cận với tri thức và văn hóa toàn cầu thông qua các tác phẩm dịch.

2. Thực trạng liên quan đến việc đặt tên cho tác phẩm dịch hiện nay

Trong những năm gần đây, số lượng tác phẩm dịch xuất bản tại Việt Nam đã có sự gia tăng vượt bậc, trở thành một dấu hiệu rõ nét của xu hướng hội nhập và toàn cầu hóa trong lĩnh vực xuất bản. Theo thống kê từ Hội Nhà văn Việt Nam, từ năm 2016 đến năm 2022, khoảng 10.000 tác phẩm dịch đã được phát hành, với nội dung đa dạng bao trùm nhiều lĩnh vực quan trọng như văn học, khoa học, kỹ thuật, kinh tế, chính trị và xã hội. Đây là một con số ấn tượng, cho thấy sự phát triển mạnh mẽ của ngành xuất bản và nhu cầu tìm hiểu, tiếp cận kiến thức, tri thức và văn hóa của người dân Việt Nam đối với thế giới bên ngoài. Vì vậy, việc đặt tên cho tác phẩm dịch cũng ngày càng được chú trọng.

Nhiều nhà xuất bản và dịch giả hiện nay ngày càng chú trọng đến việc đặt tên sao cho phù hợp với nội dung và tinh thần của tác phẩm gốc. Tuy nhiên, việc đặt tên cho các tác phẩm dịch vẫn còn không ít vấn đề, gây khó khăn cho độc giả trong việc tiếp cận đúng ý nghĩa của tác phẩm. Một số tên dịch mặc dù sát nghĩa nhưng không phản ánh được chiều sâu của tác phẩm, dẫn đến sự hiểu lầm hoặc làm mất đi giá trị cốt lõi của nó. Ví dụ, tác phẩm To Kill a Mockingbird được dịch thành "Giết con chim nhại". Dù tên này khá sát nghĩa, nhưng lại không làm nổi bật được ý nghĩa ẩn dụ về sự phá hủy ngây thơ và công lý trong xã hội.

3. Quyền đặt tên cho tác phẩm dịch

Theo khoản 2 Điều 4 Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005, quyền tác giả là quyền của tổ chức, cá nhân đối với tác phẩm do mình sáng tạo ra hoặc sở hữu.

Theo Điều 18 Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005, quyền tác giả đối với tác phẩm bao gồm quyền nhân thân và quyền tài sản.

Theo Điều 19 Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005:

“Quyền nhân thân bao gồm các quyền sau đây:
1. Đặt tên cho tác phẩm.
2. Đứng tên thật hoặc bút danh trên tác phẩm; được nêu tên thật hoặc bút danh khi tác phẩm được công bố, sử dụng.
3. Công bố tác phẩm hoặc cho phép người khác công bố tác phẩm.
4. Bảo vệ sự toàn vẹn của tác phẩm, không cho người khác sửa chữa, cắt xén hoặc xuyên tạc tác phẩm dưới bất kỳ hình thức nào gây phương hại đến danh dự và uy tín của tác giả.”

Đặc điểm của quyền nhân thân:

Gắn liền với nhân thân tác giả: Quyền nhân thân, bao gồm quyền đặt tên cho tác phẩm, là quyền không thể tách rời khỏi tác giả.
Không thể chuyển giao: Do gắn liền với nhân thân, quyền nhân thân không thể được chuyển nhượng hoặc ủy quyền cho tổ chức, cá nhân khác.

Áp dụng đối với tác phẩm dịch:

Quyền đặt tên cho tác phẩm là một phần của quyền nhân thân. Tuy nhiên, đối với tác phẩm dịch, quyền đặt tên không áp dụng, vì bản dịch được xem là tác phẩm phái sinh.
Tác giả của tác phẩm gốc không thể chuyển quyền đặt tên cho tác phẩm dịch cho người khác. Quyền đặt tên của tác phẩm gốc vẫn thuộc về tác giả và không thể bị tách rời.

Như vậy, quyền đặt tên cho tác phẩm là quyền nhân thân, gắn liền với nhân thân của tác giả, nên không thể chuyển giao cho tổ chức hoặc cá nhân khác. Trong trường hợp tác phẩm dịch, quyền đặt tên không áp dụng, và mọi sự điều chỉnh tên gọi phải được thực hiện trong phạm vi cho phép của pháp luật và sự đồng ý của tác giả hoặc chủ sở hữu quyền tác giả đối với tác phẩm gốc.

4. Một số lưu ý khi đặt tên cho tác phẩm dịch

4.1. Có nhiều bản dịch khác nhau cùng dịch cho một tác phẩm

Khi có nhiều dịch giả hoặc nhà xuất bản thực hiện dịch cùng một tác phẩm, việc trùng lặp tên của các bản dịch là hoàn toàn có thể xảy ra, đặc biệt nếu tên gọi được dịch sát nghĩa từ tác phẩm gốc.

Dù pháp luật không cấm trùng lặp tên, các nhà xuất bản và dịch giả có thể lựa chọn tên khác biệt, sáng tạo nhưng vẫn phản ánh đúng nội dung và ý nghĩa của tác phẩm gốc nhằm tăng tính nhận diện cho bản dịch của mình.

Ví dụ: Tác phẩm “Pride and Prejudice” đã được dịch tại Việt Nam với nhiều tên gọi khác nhau như “Kiêu hãnh và định kiến” hoặc “Tự hào và thiên kiến”, tùy thuộc vào cách dịch và sự lựa chọn của từng dịch giả.

Như vậy, việc đặt tên cho tác phẩm dịch có thể bị trùng lặp nếu nhiều bản dịch cùng giữ nguyên ý nghĩa tên gốc hoặc chọn tên gọi phổ biến. Tuy nhiên, trùng lặp này không vi phạm pháp luật nếu được thực hiện đúng theo quy định về tác phẩm phái sinh. Để tránh nhầm lẫn, các dịch giả và nhà xuất bản nên cân nhắc sáng tạo tên gọi khác biệt nhưng vẫn tôn trọng nội dung và tinh thần của tác phẩm gốc.

4.2. Sáng tạo trong việc đặt tên cho tác phẩm dịch

Quyền đặt tên cho tác phẩm là quyền nhân thân của tác giả gốc. Đối với tác phẩm phái sinh như tác phẩm dịch, quyền này không áp dụng cho dịch giả.

Việc đặt tên cho tác phẩm dịch có thể tuân theo tên gốc hoặc sáng tạo tùy thuộc vào ý nghĩa, ngữ cảnh, và sự đồng ý của tác giả. Tuy nhiên, dịch giả và nhà xuất bản cần cẩn trọng để đảm bảo tên gọi mới không làm sai lệch nội dung và tinh thần của tác phẩm gốc.

Công ty AGS cảm ơn bạn đã dành thời gian để đọc bài viết này. Hy vọng bạn đã có được những thông tin bổ ích. Hãy tiếp tục theo dõi chúng tôi để cập nhật thêm nhiều thông tin cũng như cơ hội việc làm tại AGS nhé.