7 sai lầm khi đọc báo cáo tài chính khiến nhiều người đánh giá sai doanh nghiệp

AGS Trang Cao ACC

9 thg 7, 2025

Báo cáo tài chính từ lâu đã là một công cụ không thể thiếu trong việc đánh giá sức khỏe tài chính của doanh nghiệp. Dù bạn là nhà đầu tư cá nhân, người điều hành doanh nghiệp, hay đơn giản là người quan tâm đến tình hình kinh doanh của một công ty, việc hiểu đúng và đầy đủ báo cáo tài chính là điều bắt buộc.

Tuy nhiên, trên thực tế, rất nhiều người khi tiếp cận với báo cáo tài chính lại mắc phải những sai lầm cơ bản, dẫn đến việc nhìn nhận lệch lạc và đôi khi đưa ra các quyết định tài chính sai lầm. Bài viết này sẽ đi sâu phân tích bảy sai lầm thường gặp nhất trong quá trình đọc và hiểu báo cáo tài chính.

1. Nhầm lẫn giữa doanh thu cao và hiệu quả kinh doanh thực sự

Một trong những lỗi phổ biến nhất là đánh giá hiệu quả của doanh nghiệp chỉ dựa vào quy mô doanh thu. Khi thấy một doanh nghiệp đạt được doanh thu hàng nghìn tỷ đồng, nhiều người dễ dàng cho rằng doanh nghiệp đó đang hoạt động rất tốt. Tuy nhiên, doanh thu chỉ là chỉ tiêu đầu tiên và chưa đủ để kết luận về hiệu quả kinh doanh. Một doanh nghiệp có thể có doanh thu lớn nhưng nếu chi phí hoạt động, giá vốn hàng bán, chi phí tài chính và chi phí quản lý doanh nghiệp cũng cao thì phần lợi nhuận thực tế sẽ rất thấp.

Quan trọng hơn, lợi nhuận chỉ là một phần, dòng tiền từ hoạt động kinh doanh mới là yếu tố cho thấy khả năng tạo ra tiền thực tế. Có những doanh nghiệp báo lãi trên báo cáo kết quả kinh doanh nhưng lại không có dòng tiền dương, nghĩa là họ đang “lãi giả” chứ không thực sự có tiền để vận hành hay trả nợ.

Do đó, khi nhìn vào doanh thu, cần phân tích thêm tỷ suất lợi nhuận gộp, biên lợi nhuận ròng, các khoản chi phí vận hành, và dòng tiền thực tế để có cái nhìn toàn diện hơn.

2. Không đánh giá đầy đủ các khoản phải thu và hàng tồn kho

Nhiều người khi thấy tài sản doanh nghiệp tăng, đặc biệt là các khoản phải thu ngắn hạn, thường cho rằng đó là tín hiệu tích cực: doanh nghiệp đang mở rộng hoạt động, có nhiều khách hàng. Tuy nhiên, cần hiểu rằng khoản phải thu cũng đồng nghĩa với việc tiền chưa thực sự về túi doanh nghiệp. Việc ghi nhận doanh thu nhưng chưa thu được tiền luôn tiềm ẩn rủi ro mất kiểm soát dòng tiền, nhất là khi doanh nghiệp mở rộng hoạt động bằng cách bán chịu quá nhiều.

Tương tự, hàng tồn kho cao cũng có thể là dấu hiệu của việc sản phẩm không tiêu thụ được, hoặc doanh nghiệp dự trữ hàng vượt quá mức cần thiết. Trong một số trường hợp, hàng tồn kho có thể bị lỗi thời, hư hỏng hoặc mất giá trị kinh tế, dẫn đến phải trích lập dự phòng, ảnh hưởng trực tiếp đến lợi nhuận sau này.

Việc đánh giá các khoản phải thu và hàng tồn kho đòi hỏi phải đặt chúng trong tương quan với doanh thu và chi phí vận hành, đồng thời so sánh với các kỳ trước để xác định xu hướng tăng trưởng hay suy giảm chất lượng tài sản.

3. Chỉ quan tâm đến báo cáo kết quả kinh doanh mà bỏ qua báo cáo lưu chuyển tiền tệ

Một trong những lỗi khá nghiêm trọng là việc đánh giá toàn bộ tình hình doanh nghiệp chỉ dựa vào báo cáo kết quả kinh doanh. Dù báo cáo này thể hiện doanh thu, chi phí và lợi nhuận, nhưng nó lại không thể hiện được chất lượng dòng tiền thực sự. Có những doanh nghiệp báo lãi kế toán cao nhưng thực tế lại đang thiếu tiền mặt để trả lương, trả nợ hoặc đầu tư tiếp.

Báo cáo lưu chuyển tiền tệ là nơi thể hiện rõ nhất dòng tiền vào – ra từ hoạt động kinh doanh, đầu tư và tài chính. Nếu dòng tiền từ hoạt động kinh doanh liên tục âm, doanh nghiệp có thể đang vận hành thiếu hiệu quả, bất chấp lợi nhuận ghi nhận trên sổ sách là dương. Ngược lại, dòng tiền dương ổn định là dấu hiệu cho thấy mô hình kinh doanh đang tạo ra giá trị thực sự.

Vì vậy, đánh giá một doanh nghiệp cần có cái nhìn đầy đủ từ cả ba báo cáo tài chính, đặc biệt không thể bỏ qua báo cáo lưu chuyển tiền tệ.

4. Không xem xét kỹ rủi ro từ nợ vay

Cơ cấu vốn của doanh nghiệp là yếu tố then chốt để đánh giá mức độ an toàn tài chính. Có không ít nhà đầu tư hoặc nhà quản lý doanh nghiệp cho rằng việc sử dụng đòn bẩy tài chính (vay nợ để đầu tư, mở rộng) là điều bình thường, thậm chí là tín hiệu tích cực khi doanh nghiệp cần tăng tốc. Tuy nhiên, nếu tỷ lệ nợ vay quá cao so với vốn chủ sở hữu, doanh nghiệp sẽ trở nên rất nhạy cảm với các biến động từ thị trường tài chính, đặc biệt là lãi suất.

Trong bối cảnh lãi suất tăng cao hoặc tín dụng bị thắt chặt, các khoản vay sẽ trở thành gánh nặng. Doanh nghiệp có thể mất khả năng thanh toán, buộc phải cắt giảm hoạt động hoặc bán tài sản để trả nợ. Chi phí lãi vay tăng lên cũng sẽ bào mòn lợi nhuận.

Do đó, cần phân tích kỹ các chỉ số nợ vay như hệ số nợ trên tổng tài sản, nợ vay ngắn hạn, khả năng thanh toán lãi vay và so sánh với dòng tiền thực tế để đánh giá khả năng chịu đựng tài chính của doanh nghiệp.

5. Không đọc kỹ phần thuyết minh báo cáo tài chính

Phần lớn người đọc báo cáo tài chính có xu hướng lướt qua phần thuyết minh vì nó dài, nhiều chữ và thiếu trực quan. Tuy nhiên, đây lại là nơi cung cấp rất nhiều thông tin quan trọng, đôi khi là cốt lõi để hiểu rõ bản chất các số liệu trong báo cáo.

Trong phần thuyết minh, doanh nghiệp thường nêu rõ các chính sách kế toán áp dụng, các khoản mục chi tiết đi kèm với giải thích, cũng như những cam kết, rủi ro tiềm ẩn hoặc kiện tụng liên quan. Những thông tin này không thể hiện trong bảng tổng hợp nhưng lại ảnh hưởng trực tiếp đến tình hình tài chính và triển vọng của doanh nghiệp.

Việc bỏ qua thuyết minh có thể khiến người đọc bỏ lỡ các tín hiệu cảnh báo sớm về rủi ro hoặc những sự kiện có thể tác động mạnh đến kết quả kinh doanh trong tương lai.

6. Quá tin tưởng vào các số liệu “đẹp” mà không đặt câu hỏi

Một báo cáo tài chính với các con số tăng trưởng đều đặn, biên lợi nhuận cao, không có nợ xấu, dòng tiền dương liên tục… nghe qua có vẻ lý tưởng, nhưng trên thực tế lại rất đáng nghi ngờ nếu không có sự giải thích hợp lý.

Việc “làm đẹp” báo cáo tài chính không phải là điều hiếm gặp, đặc biệt trong các giai đoạn doanh nghiệp chuẩn bị gọi vốn, IPO hoặc cần tạo niềm tin với cổ đông. Một số thủ thuật kế toán như thay đổi chính sách khấu hao, ghi nhận doanh thu sớm, phân loại chi phí linh hoạt có thể khiến báo cáo trông sáng sủa hơn thực tế.

Do đó, khi gặp các số liệu quá hoàn hảo, người đọc cần quay lại phân tích các phần chi tiết, so sánh với các kỳ trước và với các doanh nghiệp tương đương để đánh giá tính hợp lý và khả năng duy trì của kết quả kinh doanh đó.

7. Không đặt doanh nghiệp vào bối cảnh ngành và kinh tế chung

Một sai lầm lớn trong việc đánh giá doanh nghiệp là nhìn con số trong báo cáo tài chính một cách tách rời, không đặt trong bối cảnh ngành nghề, chu kỳ kinh tế hoặc các yếu tố vĩ mô khác. Điều này dễ dẫn đến những đánh giá sai lệch, chẳng hạn cho rằng doanh nghiệp đang xuống dốc trong khi toàn ngành đang gặp khó khăn, hoặc ngược lại, tưởng rằng một doanh nghiệp tăng trưởng vượt trội trong khi đó là hiệu ứng chung của ngành.

Việc đặt doanh nghiệp trong bối cảnh phù hợp sẽ giúp hiểu rõ hơn các nguyên nhân thật sự đằng sau những con số, và từ đó đưa ra nhận định sát với thực tế hơn.

Kết luận

Việc đọc báo cáo tài chính không chỉ là nhìn vào các chỉ số lợi nhuận hay tài sản, mà là quá trình đánh giá toàn diện, có phân tích, có so sánh, và luôn đặt các con số vào ngữ cảnh phù hợp. Những sai lầm phổ biến như đã nêu ở trên có thể khiến người đọc hiểu sai bản chất hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp, từ đó đưa ra quyết định sai lầm – đôi khi phải trả giá bằng tiền thật.

Hiểu đúng báo cáo tài chính là bước đầu tiên để kiểm soát rủi ro và xây dựng nền tảng phân tích vững chắc trong đầu tư và quản trị doanh nghiệp.

Công ty AGS cảm ơn bạn đã dành thời gian để đọc bài viết này. Hy vọng bạn đã có được những thông tin bổ ích. Hãy tiếp tục theo dõi chúng tôi để cập nhật thêm nhiều thông tin cũng như cơ hội việc làm tại AGS nhé.