Kế toán công cụ tài chính phái sinh trong doanh nghiệp Việt Nam

Trong bài viết này công ty Kế toán AGS sẽ chia sẻ về chủ đề quy trình kế toáncông cụ tài chính phái sinh. Bài viết dành cho các kế toán viên, các chủ doanh nghiệp, cá nhân đang muốn tìm hiểu về kế toán trong các giao dịch tài chính. AGS muốn chia sẻ về chủ đề này để bạn đọc hiểu thêm về quá trình thực hiện nghiệp vụ kế toán của mình.

2. Các loại công cụ phái sinh phổ biến

Công cụ bảo hiểm rủi ro (Hedging Instruments): Bao gồm forward, swap, futures và đôi khi cả hợp đồng quyền chọn, nhằm mục đích giảm thiểu tác động của biến động giá đến hoạt động tài chính.

• Hợp đồng kỳ hạn (forward): thỏa thuận mua hoặc bán một tài sản cụ thể với giá đã định vào một ngày xác định trong tương lai, thường được thương lượng trực tiếp giữa hai bên và không chuẩn hóa
• Hợp đồng tương lai (futures): tương tự hợp đồng kỳ hạn nhưng được chuẩn hóa về kích thước hợp đồng, ngày đáo hạn và được giao dịch trên sàn chứng khoán hoặc sàn giao dịch hàng hóa, giúp giảm rủi ro đối tác
• Hợp đồng quyền chọn (options): cho phép người sở hữu quyền, nhưng không bắt buộc, mua (call option) hoặc bán (put option) tài sản cơ sở với một mức giá cố định trong khoảng thời gian nhất định hoặc vào một ngày đáo hạn cụ thể
• Hợp đồng hoán đổi (swaps): hợp đồng trong đó hai bên đồng ý trao đổi các dòng tiền trong tương lai dựa trên các điều khoản đã thỏa thuận, thường dùng để phòng ngừa rủi ro lãi suất, tỷ giá hoặc hàng hóa, ví dụ như hoán đổi lãi suất hoặc hoán đổi ngoại tệ

3. Nguyên tắc kế toán công cụ phái sinh

Theo thông tư 200/2014/TT-BTC, hệ thống kế toán Việt Nam chưa có hướng dẫn riêng biệt cho công cụ tài chính phái sinh. Tuy nhiên, doanh nghiệp có thể áp dụng nguyên tắc thận trọng và tham khảo chuẩn mực quốc tế (IFRS 9) để ghi nhận và trình bày phù hợp.

• Ghi nhận ban đầu: Công cụ phái sinh được ghi nhận ban đầu theo giá trị hợp lý (fair value), thường là bằng 0 nếu hợp đồng vừa ký.
• Ghi nhận sau đó: Giá trị công cụ được đánh giá lại theo giá trị hợp lý tại mỗi thời điểm lập báo cáo tài chính. Sự thay đổi giá trị này sẽ được ghi nhận vào lãi/lỗ hoặc vốn chủ sở hữu tùy thuộc vào mục đích sử dụng.
• Nếu công cụ dùng để đầu cơ, thay đổi giá trị được ghi vào lãi/lỗ.
• Nếu công cụ dùng để phòng ngừa rủi ro (hedging), có thể ghi vào vốn chủ sở hữu trong trường hợp phòng ngừa dòng tiền tương lai.

4. Điều kiện để áp dụng kế toán phòng ngừa rủi ro (hedge accounting)

Doanh nghiệp cần đáp ứng các điều kiện sau để được áp dụng kế toán hedge:

• Có mối quan hệ rõ ràng giữa công cụ phái sinh và mục tiêu phòng ngừa rủi ro.
• Lập hồ sơ chứng minh mối quan hệ hedging ngay từ đầu.
• Đánh giá hiệu quả phòng ngừa định kỳ, chứng minh rằng công cụ phái sinh có khả năng bù đắp biến động giá trị tài sản được bảo vệ.
• Nếu không đáp ứng đầy đủ các điều kiện trên, doanh nghiệp phải ghi nhận toàn bộ thay đổi giá trị công cụ phái sinh vào lãi/lỗ.

5. Thực trạng và thách thức tại Việt Nam

Việc ghi nhận và trình bày công cụ tài chính phái sinh tại Việt Nam còn nhiều khó khăn do:

• Thiếu chuẩn mực kế toán riêng biệt dẫn đến áp dụng không nhất quán.
• Nhân sự kế toán và kiểm toán còn hạn chế về kiến thức công cụ phái sinh.
• Việc định giá công cụ phái sinh phụ thuộc vào ngân hàng hoặc bên cung cấp, gây khó khăn cho kiểm tra độc lập.
• Cơ quan thuế có thể loại chi phí phòng ngừa nếu không có đủ chứng từ hợp lệ.

6. Giải pháp và đề xuất áp dụng trong doanh nghiệp

Doanh nghiệp nên thực hiện các bước sau để tăng tính minh bạch và hiệu quả khi sử dụng công cụ tài chính phái sinh:

• Xây dựng quy trình quản lý rủi ro tài chính rõ ràng và được phê duyệt.
• Lưu trữ đầy đủ hợp đồng, hồ sơ và bằng chứng liên quan đến mục tiêu phòng ngừa.
• Đào tạo nhân sự kế toán về chuẩn mực quốc tế và kỹ năng định giá công cụ phái sinh.
• Tham khảo chuẩn mực IFRS 9 nếu có kiểm toán quốc tế hoặc chuẩn bị chuyển đổi sang IFRS.
• Thường xuyên làm việc với kiểm toán viên để thống nhất cách trình bày trong báo cáo tài chính.

Việc áp dụng kế toán công cụ tài chính phái sinh là cần thiết để doanh nghiệp Việt Nam chủ động ứng phó với rủi ro thị trường. Mặc dù còn nhiều rào cản về mặt chuẩn mực và kỹ thuật, nhưng với lộ trình chuyển đổi sang IFRS và sự quan tâm từ nhà quản trị, công cụ phái sinh sẽ ngày càng được sử dụng hiệu quả và minh bạch hơn trong hệ thống kế toán doanh nghiệp.

Thông tin khác

Thông tin tuyển dụng và hướng dẫn

Nguồn: Tác giả tổng hợp