Chuẩn mực kiểm toán (ISA, VSA) là gì và áp dụng ra sao?

HCM Thùy ACC

26 thg 12, 2025

Bạn có thể là sinh viên kế toán–kiểm toán, kiểm toán viên mới, nhân viên tài chính – kế toán tại doanh nghiệp, hoặc một người quản lý doanh nghiệp đang tìm hiểu để hiểu rõ hơn cách đánh giá báo cáo tài chính. Bạn muốn đảm bảo báo cáo tài chính doanh nghiệp của bạn được kiểm toán đúng chuẩn, minh bạch, đáng tin cậy, đặc biệt nếu doanh nghiệp có đối tác nước ngoài, nhà đầu tư, hay hướng tới mở rộng quốc tế.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế, việc nắm rõ chuẩn mực kiểm toán quốc tế và Việt Nam — ISA và VSA — là rất quan trọng để đảm bảo tính nhất quán, minh bạch, và phù hợp pháp lý.

1. ISA và VSA là gì?

1.1 ISA – Chuẩn mực Kiểm toán Quốc tế

ISA (International Standards on Auditing) là bộ chuẩn mực chuyên nghiệp dành cho kiểm toán báo cáo tài chính toàn cầu.
ISA được ban hành bởi International Auditing and Assurance Standards Board (IAASB), một tổ chức quốc tế đóng vai trò xây dựng tiêu chuẩn kiểm toán/đảm bảo.
ISA định nghĩa các nguyên tắc, trách nhiệm, quy trình tối thiểu kiểm toán viên phải tuân theo — từ lập kế hoạch, đánh giá rủi ro, kiểm soát nội bộ, thu thập bằng chứng, đến kết luận và báo cáo kiểm toán.
Mục tiêu chính: đảm bảo kiểm toán viên thực hiện cuộc kiểm toán báo cáo tài chính một cách độc lập, khách quan và minh bạch; đồng thời giúp báo cáo kiểm toán có tính tin cậy cao, giúp các bên liên quan — như nhà đầu tư, đối tác, ngân hàng — yên tâm về tính trung thực và hợp lý của báo cáo tài chính.

1.2 VSA – Chuẩn mực Kiểm toán Việt Nam

VSA (Vietnamese Standards on Auditing) là hệ thống chuẩn mực kiểm toán áp dụng tại Việt Nam, do Bộ Tài chính Việt Nam ban hành.
VSA được xây dựng dựa trên nền tảng ISA — nghĩa là khi xây dựng VSA, các nhà soạn thảo tham chiếu ISA để định hình cấu trúc, nội dung và mục tiêu.
Tuy nhiên, VSA có điều chỉnh để phù hợp với môi trường pháp luật, thực tiễn doanh nghiệp và bối cảnh Việt Nam.
VSA là bắt buộc áp dụng cho các doanh nghiệp, tổ chức tại Việt Nam khi thực hiện kiểm toán độc lập — đặc biệt với các doanh nghiệp thuộc diện kiểm toán bắt buộc.
Ví dụ: VSA 200 (Mục tiêu tổng thể của kiểm toán viên & việc thực hiện kiểm toán) là một chuẩn mực nền tảng, tương ứng với ISA 200 của quốc tế.

2. Vì sao lại cần có chuẩn mực kiểm toán?

Chuẩn mực kiểm toán — như ISA / VSA — giúp đảm bảo tính nhất quán, khách quan, minh bạch trong quy trình kiểm toán, bất kể kiểm toán viên hay doanh nghiệp nào thực hiện. Khi có chuẩn chung, các bên liên quan có thể tin cậy hơn vào kết quả kiểm toán.
Với ISA: Giúp doanh nghiệp dễ dàng nhận được sự công nhận quốc tế — nếu doanh nghiệp có giao dịch quốc tế, đối tác nước ngoài, huy động vốn, hoặc muốn minh bạch tài chính theo tiêu chuẩn toàn cầu.
Với VSA: Đảm bảo phù hợp pháp lý Việt Nam, dễ thực hiện hơn trong thực tiễn doanh nghiệp tại Việt Nam, đồng thời đáp ứng yêu cầu kiểm toán bắt buộc theo quy định nhà nước.
Khi VSA được xây dựng trên nền ISA, áp dụng VSA giúp Việt Nam tiến gần hơn tới chuẩn mực quốc tế — hỗ trợ quá trình hội nhập quốc tế, nâng cao minh bạch tài chính, tăng độ tin cậy và uy tín của doanh nghiệp Việt Nam.

3. Cách áp dụng ISA / VSA trong thực tế kiểm toán

3.1 Tuân thủ đúng chuẩn mực phù hợp

Với doanh nghiệp tại Việt Nam: tuân thủ hệ thống VSA khi thực hiện kiểm toán độc lập.
Nếu doanh nghiệp có yếu tố quốc tế (vốn nước ngoài, cần báo cáo theo IFRS, đối tác quốc tế…), có thể tham chiếu ISA để đảm bảo tiêu chuẩn quốc tế.

3.2 Khi lập kế hoạch & thực hiện kiểm toán

Kiểm toán viên cần lập kế hoạch kiểm toán theo đúng chuẩn — xác định mục tiêu, phạm vi, rủi ro, kiểm soát nội bộ, thu thập bằng chứng, etc. (như VSA 200 / ISA 200).
Trong quá trình thực hiện: áp dụng các chuẩn phù hợp như đánh giá rủi ro (VSA 315 / ISA 315), xác minh kiểm soát nội bộ, thu thập bằng chứng kiểm toán (theo tiêu chuẩn VSA/ISA), xử lý các sai sót hoặc gian lận nếu có.
Cuối cùng: lập báo cáo kiểm toán đúng chuẩn — phản ánh trung thực, hợp lý về báo cáo tài chính, theo các yêu cầu về báo cáo, lưu ý về các vấn đề trọng yếu, rủi ro, kiểm soát,… (theo VSA/ISA).

3.3 Cập nhật & đào tạo thường xuyên

Do tiêu chuẩn quốc tế liên tục được cập nhật (ISA được IAASB chỉnh sửa theo môi trường kinh tế, công nghệ), nên kiểm toán viên và doanh nghiệp Việt Nam cần theo dõi, cập nhật — VSA cũng cần được điều chỉnh, bổ sung để phù hợp
Đào tạo, nâng cao năng lực kiểm toán viên — đặc biệt các kỹ năng đánh giá rủi ro, kiểm soát nội bộ, thu thập bằng chứng, sử dụng công nghệ hỗ trợ kiểm toán — để áp dụng hiệu quả chuẩn mực.

3.4 Lựa chọn phù hợp với doanh nghiệp

Với doanh nghiệp trong nước, không có giao dịch quốc tế: áp dụng VSA là đủ.
Với doanh nghiệp có qui mô lớn, vốn nước ngoài, muốn minh bạch quốc tế: nên tham khảo ISA, hoặc áp dụng VSA mà vẫn đảm bảo theo tiêu chí quốc tế.

4. Thực trạng & xu hướng áp dụng tại Việt Nam

Hệ thống VSA hiện nay gồm khoảng 47 chuẩn mực được thiết kế tuân thủ theo ISA nhưng có tùy chỉnh phù hợp với Việt Nam.
Việt Nam đang từng bước hội nhập sâu hơn với chuẩn quốc tế — Bộ Tài chính cùng các tổ chức nghề nghiệp (như VACPA) đang hỗ trợ cập nhật, dịch thuật, phổ biến VSA dựa trên ISA để phù hợp bối cảnh trong nước.
Tuy nhiên, vẫn tồn tại một số thách thức: nhiều doanh nghiệp nhỏ / vừa hoặc công ty kiểm toán nhỏ — chưa có đủ năng lực, nguồn lực hoặc công nghệ để áp dụng tất cả yêu cầu kiểu quốc tế; chi phí tuân thủ có thể cao; một số nội dung phức tạp của ISA khó áp dụng 1-1 ở Việt Nam.

Công ty AGS cảm ơn bạn đã dành thời gian để đọc bài viết này. Hy vọng bạn đã có được những thông tin bổ ích. Hãy tiếp tục theo dõi chúng tôi để cập nhật thêm nhiều thông tin cũng như cơ hội việc làm tại AGS nhé.