Rủi ro pháp lý khi sử dụng hóa đơn GTGT bất hợp pháp: Cẩn trọng từ bên mua

AGS Anh Tú ACC

20 thg 8, 2024

Việc sử dụng hóa đơn giá trị gia tăng (GTGT) là hoạt động kế toán thường nhật trong doanh nghiệp. Tuy nhiên, nếu không thận trọng, bên mua có thể đối mặt với rủi ro pháp lý nặng nề dù không cố tình vi phạm. Qua kinh nghiệm thực tiễn tư vấn cho nhiều doanh nghiệp, AGS nhận thấy một số khách hàng gặp vướng mắc do sử dụng hóa đơn bất hợp pháp mà không hề hay biết. Bài viết này phân tích những rủi ro phổ biến, điểm mù pháp lý và đưa ra giải pháp giúp doanh nghiệp chủ động bảo vệ quyền lợi của mình.

I. Trách nhiệm và sai phạm từ phía bên bán

Việc lập và sử dụng hóa đơn GTGT hiện đang được điều chỉnh bởi nhiều văn bản dưới luật, nổi bật là Nghị định 123/2020/NĐ-CP cùng các thông tư hướng dẫn. Doanh nghiệp khi phát hành hóa đơn có trách nhiệm tuân thủ quy định pháp luật về tính hợp pháp, hợp lệ và hợp lý của hóa đơn.

Các hành vi như lập hóa đơn khống, hóa đơn giả, ghi sai lệch giá trị giao dịch thực tế... đều bị coi là bất hợp pháp và sẽ bị xử phạt hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự tùy theo mức độ vi phạm. Đáng chú ý, việc không lập hóa đơn trong mọi trường hợp bán hàng hóa, cung cấp dịch vụ (kể cả khuyến mại, cho tặng, tiêu dùng nội bộ...) cũng là hành vi vi phạm, kể từ khi Thông tư 78/2021/TT-BTC có hiệu lực thay thế các quy định cũ.

Trên thực tế, người bán hàng thường né tránh việc xuất hóa đơn để trốn thuế. Điều này không chỉ làm thất thu ngân sách mà còn đẩy rủi ro về phía người mua nếu họ tiếp nhận các hóa đơn không hợp pháp.

II. Khi bên mua trở thành "nạn nhân"

Doanh nghiệp mua hàng hóa, dịch vụ và sử dụng hóa đơn tưởng như là một bên bị động, nhưng theo quy định pháp luật hiện hành, họ vẫn phải chịu trách nhiệm khi sử dụng hóa đơn bất hợp pháp, kể cả khi không cố ý.

Khoản 9 Điều 3 Nghị định 123/2020/NĐ-CP (sửa đổi bởi Nghị định 41/2022/NĐ-CP) liệt kê cụ thể các trường hợp "sử dụng hóa đơn không hợp pháp" và "sử dụng không hợp pháp hóa đơn" – hai khái niệm gần giống nhau nhưng khác biệt về mặt pháp lý và rất dễ gây nhầm lẫn.

Một số tình huống rủi ro có thể kể đến:

Doanh nghiệp mua hàng và nhận hóa đơn từ bên bán đang hoạt động bình thường, nhưng sau này bị xác định là "không hoạt động tại địa chỉ đăng ký".
Hóa đơn tại thời điểm giao dịch là hợp lệ, nhưng sau đó cơ quan chức năng kết luận là hóa đơn bất hợp pháp.
Các thông tin rủi ro chưa được cập nhật kịp thời trên hệ thống tra cứu hóa đơn của Tổng cục Thuế.

Những trường hợp này khiến bên mua khó lòng kiểm soát và rất dễ trở thành "nạn nhân" bất đắc dĩ của hành vi sai phạm từ bên bán.

III. Hậu quả pháp lý và khoảng trống quy định

Công văn 1798/TCT-TTKT ngày 16/5/2023 của Tổng cục Thuế yêu cầu rà soát các hóa đơn không hợp pháp trong giai đoạn 2020–2022. Tuy không sai về mặt quy định, nhưng hướng dẫn này khiến nhiều doanh nghiệp "vô tội" rơi vào thế khó.

Luật Quản lý thuế 2019 đã xác lập nguyên tắc "bản chất hoạt động, giao dịch quyết định nghĩa vụ thuế" – một nguyên tắc theo thông lệ quốc tế, đề cao tính minh bạch và công bằng. Tuy nhiên, khi áp dụng vào thực tiễn, khoảng cách giữa quy định và thực tế xử lý có thể tạo ra bất cập, đặc biệt là trong việc đánh giá trách nhiệm của bên mua.

Do đó, để bảo vệ quyền lợi chính đáng của mình, doanh nghiệp cần:

Cẩn trọng kiểm tra hóa đơn trước khi hạch toán.
Lưu giữ hồ sơ giao dịch đầy đủ, rõ ràng.
Chủ động trao đổi, rà soát với đối tác cung cấp dịch vụ kế toán, tư vấn thuế như AGS để được cập nhật và cảnh báo rủi ro sớm.