Vụ Bê Bối Olympus (2011): Cú Lừa 1,7 Tỷ USD và 20 Năm Che Giấu Thua Lỗ

HCM Oanh ACC
26 thg 9, 2025

Khi nghĩ về Olympus, chúng ta thường nghĩ đến những chiếc máy ảnh chất lượng cao hay các thiết bị nội soi y tế tiên tiến. Trong nhiều thập kỷ, Olympus là biểu tượng của sự chính xác, uy tín và kỹ thuật đỉnh cao của Nhật Bản. Nhưng vào năm 2011, thế giới đã phát hiện ra rằng đằng sau thương hiệu đáng kính này là một trong những vụ gian lận kế toán kéo dài và ngoạn mục nhất lịch sử doanh nghiệp hiện đại.

Không giống như Enron hay Satyam, Olympus không lừa dối để thổi phồng lợi nhuận. Họ lừa dối để che giấu một sự thật: họ đã thua lỗ nặng nề trong suốt 20 năm.

Nguồn Gốc Của Lỗ Hổng: Bong Bóng Kinh Tế Vỡ Tan 

Câu chuyện bắt đầu vào cuối những năm 1980, thời kỳ "Bong bóng kinh tế" của Nhật Bản. Giống như nhiều công ty khác, Olympus đã tham gia vào các hoạt động đầu cơ tài chính rủi ro (được gọi là "zaitech") để kiếm lợi nhuận nhanh chóng.

Khi bong bóng vỡ vào đầu những năm 1990, các khoản đầu tư này đã bốc hơi, để lại cho Olympus một khoản lỗ khổng lồ. Đối mặt với viễn cảnh phải báo cáo những con số thua lỗ đáng xấu hổ, ban lãnh đạo Olympus đã đưa ra một quyết định định mệnh: thay vì chấp nhận sự thật, họ sẽ che giấu nó.

"Tobashi": Nghệ Thuật Che Giấu Thua Lỗ Kiểu Nhật

Trong văn hóa doanh nghiệp Nhật Bản, việc báo cáo thua lỗ và làm mất thể diện là một điều tối kỵ. Để giải quyết vấn đề, các nhà quản lý của Olympus đã sử dụng một sơ đồ gian lận phức tạp được gọi là "tobashi" (nghĩa đen là "thổi bay đi"). Mục tiêu của tobashi là "thổi bay" các tài sản thua lỗ ra khỏi bảng cân đối kế toán của công ty.

Vậy chính xác thì cơ chế "thổi bay" phức tạp này hoạt động như thế nào trên sổ sách kế toán? Dưới đây là phân tích chi tiết dành cho những ai quan tâm đến nghiệp vụ.

Phân Tích Sâu Về Cơ Chế Gian Lận Kế Toán "Tobashi"

Cơ chế này có thể được chia thành 3 bước chính:

Bước 1: Vấn đề ban đầu - Khoản lỗ cần "xử lý" trên Bảng cân đối kế toán

  • Trên sổ sách kế toán: Các khoản đầu tư tài chính thua lỗ đang được ghi nhận trên Bảng cân đối kế toán (Balance Sheet) ở mục "Tài sản" (Assets) với giá trị sổ sách (book value) cao hơn rất nhiều so với giá trị thị trường (market value).

  • Cách xử lý đúng đắn: Theo chuẩn mực kế toán, Olympus phải thực hiện bút toán ghi giảm giá trị tài sản (write-down/impairment). Khoản chênh lệch này sẽ được ghi nhận là một khoản lỗ (loss) trên Báo cáo kết quả kinh doanh (Income Statement).

  • Quyết định gian lận: Ban lãnh đạo quyết định không ghi nhận khoản lỗ này, mà tìm cách đẩy các tài sản xấu ra khỏi sổ sách một cách trá hình.

Bước 2: Giải pháp "Tobashi" - Dòng tiền và các bút toán lừa đảo

Đây là trái tim của vụ gian lận, một vòng lặp được thiết kế để dùng chính tiền của Olympus để mua lại các khoản lỗ của chính mình.

  1. Tạo ra các "Quỹ nhận lỗ": Olympus bí mật lập ra các công ty vỏ bọc và quỹ đầu tư ở nước ngoài (off-balance-sheet funds). Các thực thể này về mặt pháp lý là độc lập nhưng thực chất được điều hành bởi người của Olympus, có nhiệm vụ làm "bãi rác" chứa các tài sản xấu.

  2. Tạo kênh dẫn tiền qua các thương vụ M&A: Olympus dùng các thương vụ M&A làm bình phong để chuyển tiền cho các "quỹ nhận lỗ". Ví dụ, trong thương vụ mua lại Gyrus Group giá 2,2 tỷ USD, có một khoản "phí tư vấn" khổng lồ, lên tới 687 triệu USD, được trả cho một công ty vỏ bọc. Khoản phí phi lý này chính là kênh để rút tiền của Olympus ra ngoài.

  3. Hoàn tất vòng lặp: Công ty vỏ bọc, sau khi nhận được 687 triệu USD, sẽ dùng chính số tiền này để mua lại các khoản đầu tư thua lỗ từ Olympus với giá trị sổ sách ban đầu (giá trị cao). Kết quả là trên sổ sách Olympus, tài sản xấu biến mất, thay vào đó là tiền mặt, và khoản lỗ không bao giờ xuất hiện trên báo cáo kinh doanh.

Bước 3: Vấn đề mới và cách che giấu cuối cùng - Xử lý Lợi thế thương mại "rác"

Vòng lặp trên đã tạo ra một vấn đề kế toán mới. Khi Olympus mua lại các công ty với giá quá cao, phần chênh lệch giữa giá mua và giá trị tài sản ròng của công ty bị mua lại sẽ được ghi nhận là Lợi thế thương mại (Goodwill).

  • Do giá mua bị thổi phồng, khoản Goodwill này thực chất là Goodwill "rác", không có giá trị thực.

  • Theo chuẩn mực, Goodwill này phải được đánh giá tổn thất (impairment test) và ghi nhận lỗ nếu giá trị suy giảm.

  • Để tránh gây chú ý, Olympus đã khấu trừ dần (amortize) giá trị của khoản Goodwill này trong nhiều năm, dàn trải khoản lỗ ra thành nhiều phần nhỏ để không ai phát hiện.



Người Thổi Còi: Vị CEO Ngoại Quốc Michael Woodford

Vụ gian lận có lẽ sẽ không bao giờ bị phanh phui nếu Olympus không bổ nhiệm Michael Woodford, một người Anh, làm Chủ tịch kiêm Giám đốc điều hành (CEO) vào năm 2011.

Với tư duy của người ngoài cuộc, Woodford nhanh chóng cảm thấy nghi ngờ về các khoản phí tư vấn khổng lồ và các thương vụ mua lại khó hiểu. Ông đã bí mật ủy quyền cho PricewaterhouseCoopers (PwC) điều tra và báo cáo của PwC đã xác nhận những lo ngại tồi tệ nhất.

Khi Woodford đối chất với hội đồng quản trị, thay vì nhận được câu trả lời, ông đã bị sa thải ngay lập tức. Nhận thấy tính mạng mình có thể gặp nguy hiểm, Woodford đã bay đến London và giao toàn bộ câu chuyện cho tờ báo Financial Times. Vụ bê bối chính thức bùng nổ trên toàn cầu.

Hậu Quả Và Cú Đánh Vào Niềm Tin 

Sự phơi bày của Michael Woodford đã tạo ra một cơn địa chấn:

  • Giá cổ phiếu sụp đổ: Cổ phiếu của Olympus mất hơn 80% giá trị.

  • Bắt giữ hàng loạt: Cựu chủ tịch Tsuyoshi Kikukawa và nhiều giám đốc điều hành cấp cao khác đã bị bắt và nhận các bản án tù.

  • Khủng hoảng niềm tin: Vụ việc đã phá hủy danh tiếng của Olympus và làm lung lay niềm tin vào tính minh bạch của cả nền quản trị doanh nghiệp Nhật Bản.

Vụ bê bối Olympus là một bài học sâu sắc về sự nguy hiểm của một nền văn hóa doanh nghiệp khép kín, nơi việc "giữ thể diện" được đặt cao hơn sự thật. Nó cũng tôn vinh lòng dũng cảm của những người thổi còi, người đã liều lĩnh sự nghiệp và sự an toàn của mình để đưa sự thật ra ánh sáng, đồng thời là một case study kinh điển cho giới kế toán-kiểm toán về việc phải luôn kiểm tra bản chất hơn hình thức của mọi giao dịch.

Công ty AGS cảm ơn bạn đã dành thời gian để đọc bài viết này. Hy vọng bạn đã có được những thông tin bổ ích. Hãy tiếp tục theo dõi chúng tôi để cập nhật thêm nhiều thông tin cũng như cơ hội việc làm tại AGS nhé.

Thông tin khác


 

Thông tin tuyển dụng và hướng dẫn


 

 

 

Nguồn:

  1. Adelstein, J. (2011, December 12). The Olympus scandal: A simple explanation. The Atlantic.https://www.theatlantic.com/business/archive/2011/12/the-olympus-scandal-a-simple-explanation/249875/
  2. Bacani, C. (2012). Lessons from Olympus. CFA Institute Magazine, 23(2), 26-31. https://doi.org/10.2469/cfm.v23.n2.9
  3. Sobel, M. A. (2013). The Olympus scandal: A case study on corporate governance, whistleblowing, and reform. Washington University Law Review, 91(4), 1045-1076.
  4. Woodford, M. (2012). Exposure: Inside the Olympus scandal: How I went from CEO to whistleblower. Portfolio/Penguin.
Next Post Previous Post