Tầm quan trọng của đạo đức nghề nghiệp trong kiểm toán tại Việt Nam hiện nay

Trong bối cảnh các vụ gian lận tài chính ngày càng tinh vi, nghề kiểm toán không chỉ đòi hỏi trình độ chuyên môn vững vàng mà còn cần một “kim chỉ nam” đạo đức để định hướng hành vi. Một sai lệch nhỏ trong đạo đức nghề nghiệp có thể khiến báo cáo tài chính bị bóp méo, làm lung lay niềm tin của xã hội vào cả một hệ thống. Vậy điều gì giúp kiểm toán viên giữ vững bản lĩnh giữa những áp lực vô hình? Câu trả lời nằm ở đạo đức nghề nghiệp – nền tảng cốt lõi đảm bảo tính trung thực, độc lập và khách quan của mỗi cuộc kiểm toán.

1. Đạo đức nghề nghiệp là gì?

1.1. Khái niệm và vai trò

Đạo đức nghề nghiệp là hệ thống các tiêu chuẩn được công nhận trong lĩnh vực nghề nghiệp, điều chỉnh hành vi, giá trị và nguyên tắc của cá nhân và tổ chức trong quá trình hành nghề.
Các chuyên gia (kế toán, kiểm toán) nhờ kiến thức và kỹ năng chuyên môn sẽ đưa ra xét đoán mà cộng đồng chưa thể tự thực hiện — vì vậy vấn đề đạo đức xuất hiện khi họ sử dụng hoặc chia sẻ kiến thức ấy.
Đạo đức nghề nghiệp là một phần của đạo đức con người nói chung, nhưng trong nghề nghiệp nó được hệ thống hóa nhằm đảm bảo chuẩn mực ứng xử trong môi trường công việc chuyên môn.

1.2. Mối quan hệ giữa đạo đức cá nhân và chuẩn mực nghề nghiệp

- Mỗi cá nhân hành nghề cần tự xây dựng hệ giá trị riêng dựa trên chuẩn mực chung của nghề nghiệp.
- Tổ chức nghề nghiệp (các hiệp hội, cơ quan quản lý nhà nước) thiết lập quy tắc đạo đức để hướng dẫn thành viên và tạo cơ sở kiểm soát, xử lý vi phạm.

2. Mục tiêu của đạo đức nghề nghiệp trong kiểm toán

Kiểm toán là quá trình kiểm tra, đánh giá và đưa ra ý kiến về báo cáo tài chính của doanh nghiệp. Vì vai trò then chốt trong hệ thống tài chính – thị trường, kiểm toán viên phải giữ được đạo đức nghề nghiệp cao. Cụ thể:

2.1. Đảm bảo tính độc lập

Kiểm toán viên phải không bị ảnh hưởng bởi khách hàng — cả về ý tưởng (tư tưởng) và hình thức — để đưa ra kết luận khách quan.
Nếu kiểm toán viên chịu ảnh hưởng từ khách hàng, kết quả kiểm toán dễ bị thiên lệch, mất công bằng.

2.2. Bảo vệ lợi ích công chúng

- Thông tin kiểm toán được nhiều bên (nhà đầu tư, ngân hàng, cổ đông) sử dụng để ra quyết định.
- Nếu kiểm toán viên làm sai, thông tin tài chính không đáng tin sẽ gây thiệt hại cho cộng đồng người dùng thông tin.

2.3. Duy trì liêm chính nghề nghiệp

- Liêm chính gồm tính trung thực, không lừa dối, không che giấu thông tin quan trọng.
- Khi nghề kiểm toán giữ được liêm chính, người dùng thông tin mới đặt tín nhiệm vào báo cáo đã được kiểm toán.

2.4. Duy trì năng lực chuyên môn và thận trọng

- Kiểm toán viên phải không ngừng học tập, cập nhật chuẩn mực, luật, công nghệ mới.
- Sự thận trọng cần để phát hiện sai sót, gian lận tiềm ẩn và xử lý chúng đúng mức.

3. Tầm quan trọng và lợi ích của đạo đức nghề nghiệp kiểm toán

3.1. Nâng cao chất lượng kiểm toán

- Tuân theo chuẩn mực đạo đức giúp kiểm toán viên làm việc khách quan, chính xác.
- Quy tắc đạo đức tạo khung hành xử khi gặp tình huống nhạy cảm, xung đột lợi ích.

3.2. Xây dựng niềm tin giữa kiểm toán viên – khách hàng

- Nếu kiểm toán viên được xem như bạn đồng hành trung thực, khách hàng chịu chia sẻ thông tin đầy đủ, minh bạch hơn.
- Mối quan hệ minh bạch giúp công việc kiểm toán hiệu quả hơn, giảm trở ngại.

3.3. Bảo vệ uy tín nghề nghiệp, lợi ích xã hội

- Khi kiểm toán viên tuân thủ đạo đức, cộng đồng, nhà đầu tư tin tưởng vào nghề kế toán – kiểm toán.
- Uy tín cá nhân, tập thể sẽ được giữ vững; nếu vi phạm đạo đức, hậu quả không chỉ cá nhân mà cả nghề sẽ bị ảnh hưởng.

4. Các nguyên tắc đạo đức nghề nghiệp kiểm toán theo Việt Nam

Trong Thông tư 70/2015/TT-BTC, Bộ Tài chính quy định các nguyên tắc cơ bản mà kiểm toán viên, kế toán viên chuyên nghiệp phải tuân thủ:

4.1. Tính chính trực (Integrity)