Kế toán tài sản số – Khoảng trống trong chuẩn mực và hướng đi tương lai

VCA Yến ACC

11 thg 11, 2025

Trong thời đại chuyển đổi số, giá trị của doanh nghiệp không chỉ nằm ở tài sản hữu hình như nhà xưởng, máy móc hay hàng tồn kho, mà còn nằm ở tài sản số – dữ liệu khách hàng, phần mềm, hệ thống AI, tên miền, tài khoản mạng xã hội hay quyền sở hữu trí tuệ kỹ thuật số.

Tuy nhiên, khi công nghệ phát triển nhanh hơn khuôn khổ pháp lý, chuẩn mực kế toán hiện hành vẫn chưa đủ rõ ràng để đo lường, ghi nhận và trình bày loại tài sản này. Vấn đề không chỉ nằm ở kỹ thuật hạch toán, mà còn ở tư duy nhận diện giá trị mới trong nền kinh tế số.

1. Tài sản số – Khái niệm và phạm vi kế toán

Tài sản số (digital assets) được hiểu là các tài nguyên điện tử có thể mang lại lợi ích kinh tế trong tương lai, và có thể được doanh nghiệp kiểm soát thông qua quyền truy cập, mã nguồn, hoặc hợp đồng sở hữu.

Các nhóm phổ biến gồm:

Tài sản trí tuệ kỹ thuật số: phần mềm, mã nguồn, bản quyền, thiết kế, tài liệu số hóa, hệ thống ERP;
Tài sản dữ liệu: cơ sở dữ liệu khách hàng, hành vi người dùng, dữ liệu huấn luyện mô hình AI;
Tài sản tài chính số: tiền mã hóa, token, NFT;
Tài sản thương hiệu số: website, domain, fanpage, kênh truyền thông trực tuyến.

Khác với tài sản truyền thống, tài sản số không có hình thái vật chất, khó xác định giá trị hợp lý, và trong nhiều trường hợp doanh nghiệp không có quyền kiểm soát tuyệt đối, khiến việc ghi nhận theo chuẩn mực kế toán trở nên phức tạp.

2. Khoảng trống trong chuẩn mực kế toán hiện hành

(a) Chuẩn mực kế toán Việt Nam – VAS 04

Theo VAS 04 – Tài sản cố định vô hình, một tài sản vô hình được ghi nhận khi:

Có khả năng mang lại lợi ích kinh tế trong tương lai;
Doanh nghiệp nắm quyền kiểm soát tài sản;
Giá trị được xác định một cách đáng tin cậy.

Tuy nhiên, hầu hết các tài sản số hiện đại – chẳng hạn dữ liệu khách hàng hoặc tài khoản mạng xã hội – không đáp ứng đủ ba điều kiện trên:

Không thể chứng minh quyền kiểm soát: dữ liệu hoặc nền tảng thường thuộc sở hữu hoặc quản lý bởi bên thứ ba (Google, Meta, v.v.);
Giá trị khó đo lường đáng tin cậy: không có thị trường hoạt động hoặc mô hình định giá chuẩn;
Thời gian sử dụng không xác định rõ ràng: phụ thuộc vào công nghệ và hành vi người dùng.

Vì vậy, theo VAS hiện nay, phần lớn tài sản số chưa được ghi nhận là TSCĐ vô hình, mà được xử lý như chi phí trong kỳ – khiến báo cáo tài chính chưa phản ánh đầy đủ giá trị doanh nghiệp trong nền kinh tế số.

(b) Chuẩn mực quốc tế – IFRS và IAS

Trên phạm vi quốc tế, các quy định cũng tương tự:

IAS 38 – Intangible Assets yêu cầu tài sản vô hình phải có thể nhận dạng (identifiable), được kiểm soát và có thể đo lường đáng tin cậy.

→ Nhiều tài sản số như dữ liệu, website hay cộng đồng người dùng không đáp ứng tiêu chí “identifiability” vì không thể tách rời hoặc không phát sinh từ quyền hợp đồng.

IFRS 13 – Fair Value Measurement yêu cầu phải có thị trường hoạt động (active market) để xác định giá trị hợp lý, nhưng tài sản số hầu như không có thị trường tương đương, dẫn đến định giá chủ yếu dựa trên mô hình ước tính (income/cost approach).

IFRS 15 – Revenue from Contracts with Customers và IFRS 16 – Leases chưa có hướng dẫn chi tiết về giao dịch chuyển nhượng quyền sử dụng tài sản số (ví dụ: dữ liệu, phần mềm SaaS).

Đối với tiền mã hóa, IASB khuyến nghị áp dụng IAS 38 hoặc IAS 2 (Hàng tồn kho) tùy mục đích nắm giữ, vì chưa có chuẩn mực chuyên biệt cho crypto/token.

=> Như vậy, khoảng trống chuẩn mực hiện nay là có thật: cả VAS và IFRS đều đặt ra rào cản cao về tính “kiểm soát”, “có thể nhận dạng” và “đo lường được giá trị”, khiến phần lớn tài sản số không được ghi nhận trên báo cáo tài chính.

3. Hệ quả khi thiếu chuẩn mực rõ ràng

Báo cáo tài chính không phản ánh đúng giá trị doanh nghiệp: đặc biệt với startup công nghệ hay doanh nghiệp có giá trị lớn từ dữ liệu.
Khó so sánh giữa các đơn vị: mỗi doanh nghiệp tự ước lượng hoặc ghi nhận khác nhau.
Tăng rủi ro kiểm toán và pháp lý: không có cơ sở thống nhất để xác minh quyền sở hữu hoặc giá trị.
Ảnh hưởng đến đầu tư và định giá: nhà đầu tư có thể đánh giá thấp doanh nghiệp nếu giá trị tài sản số bị bỏ sót.

4. Hướng đi tương lai cho kế toán tài sản số

Ban hành hướng dẫn hoặc chuẩn mực riêng cho tài sản số
Chuẩn hóa phương pháp định giá
Phát triển kế toán số hóa và đào tạo nhân lực

Tài sản số đang dần trở thành trụ cột giá trị mới của doanh nghiệp, nhưng hệ thống chuẩn mực kế toán vẫn “đi sau” thực tế. Việc sớm xây dựng khung pháp lý và chuẩn mực riêng cho kế toán tài sản số – kết hợp cùng công nghệ định danh, định giá và bảo mật hiện đại – sẽ giúp doanh nghiệp phản ánh đúng giá trị, nâng cao tính minh bạch và khả năng cạnh tranh trong nền kinh tế số toàn cầu.

Công ty AGS cảm ơn bạn đã dành thời gian để đọc bài viết này. Hy vọng bạn đã có được những thông tin bổ ích. Hãy tiếp tục theo dõi chúng tôi để cập nhật thêm nhiều thông tin cũng như cơ hội việc làm tại AGS nhé.